Ati-atihan--ang piyestang ito ay idiniriwang sa ikatlong Linggo ng Enero sa Kalibo para sa pagpupugay kay Santo Ninyo.
Puno ro karsada it Kalibo kon Ati-Atihan.
Puno ang kalsada ng Kalibo kung Ati-Atihan.
Fiber Festival--Aklan province, the acknowledged piña capital and handloom weaving destination of the Philippines, will hold the 7th Aklan Piña & Fiber Festival (Fiber Fest) dubbed 7th @ 50th on 24-30 April 2006. Fiber Fest is a joint project of the Provincial Government of Aklan, the Department of Trade and Industry-Aklan Provincial Office and the Advocate of Philippine Fair Trade, Inc. in coordination with the Aklan Piña Manufacturers and Traders Association, Inc. and the Hugod Aklanon Producers Association, Inc.
Aklan Piña & Fiber Festival (Fiber Fest)--ang piyestang ito ay ginagawa upang mabigyan ng kalahagahan ang paghahabi ng piña sa Aklan. Ito ay karaniwang ginagawa sa buwan ng Abril at tinataguyod ng Probinsiya ng Aklan at ng Department of Trade and Industry-Aklan Provincial Office and the Advocate of Philippine Fair Trade, Inc. sa koordinasyon ng Aklan Piña Manufacturers and Traders Association, Inc. at ng Hugod Aklanon Producers Association, Inc.
May fashion show kon may Aklan Aklan Piña & Fiber Festival.
May fashion show kung may Aklan Piña & Fiber Festival.
Flores de Mayo is a Catholic festival held in the Philippines in the month of May. It lasts for a month, and is held in honor of the Virgin Mary. The Santa Cruzan is a parade held on the last day of Flores de Mayo in honor of Reyna Elena.
Flores de Mayo--ang piyestang ito ay ginaganap tuwing buwan ng Mayo. Isang buong buwan ng Mayo ginagawa ito sa pagbibigay pugay sa Mahal na Berhing Maria. Ang Santa Cruzan ay isang parada sa huling araw ng Flores de Mayo sa pagbibigay pugay kay Reyna elena.
Ro mga gwapang daeaga sa bayan ang ginaobra nga sagala kon may Santa Cruzan.
Ang mga magagandang dalaga ay ginagawang sagala kung Santa Cruzan.
Paskuwa\Pasko--ang piyestang ito ay ginaganap turing 25 ng Disyembre.
Gaagto kami sa among mga maninoy ag mga maninay kon Adlaw it Paskuwa.
Pumupunta kami sa aming mga ninong at ninang kung Araw ng Pasko.
Tuesday, July 21, 2009
Saturday, May 23, 2009
Katawagan sa Sabong--not required
ULOT OR IULOT - IHANAP NG MAKAKALABAN ANG MANOK.
logro--logro - Pusta sa llamado
sahod--pusta sa dehado
pusyam-- 90 mo tamang 100 o 900 mo tama ka ng 1,000 yan ay kung sumahod ka; pero kung logro ka eh 90 ang panalo mo.
lo-dyis--ang 80 mo tamang 100 kung sahod ka...kung logro ka 80 lang kabig mo.
onse - 200 mo tamang 275 kung sahod ka...
lotress--100 mo tamang 150 150. 200 mo tamang 300 kung sahod ka...
SAMPU ANIM - 60 MO TAMANG 100. 600 MO TAMANG 1,000. kung sahod ka...
DOBLADO - MADODOBLE ANG PUSTA MO DITO KUNG SUMAHOD AT NANALO KA.
SABIT/MANANABIT - PAKTAY KANG BATA KA PAGHINDI KA NAKABAYAD SA KAPUSTAHAN MO...
logro--logro - Pusta sa llamado
sahod--pusta sa dehado
pusyam-- 90 mo tamang 100 o 900 mo tama ka ng 1,000 yan ay kung sumahod ka; pero kung logro ka eh 90 ang panalo mo.
lo-dyis--ang 80 mo tamang 100 kung sahod ka...kung logro ka 80 lang kabig mo.
onse - 200 mo tamang 275 kung sahod ka...
lotress--100 mo tamang 150 150. 200 mo tamang 300 kung sahod ka...
SAMPU ANIM - 60 MO TAMANG 100. 600 MO TAMANG 1,000. kung sahod ka...
DOBLADO - MADODOBLE ANG PUSTA MO DITO KUNG SUMAHOD AT NANALO KA.
SABIT/MANANABIT - PAKTAY KANG BATA KA PAGHINDI KA NAKABAYAD SA KAPUSTAHAN MO...
Sunday, May 17, 2009
Negosyo--ok
\Punong Tanggapan
abogado\manananggol n isang taong kumakatawan at nagtatanggol sa isang tao sa korte o nagbibigay ng legal na payo.
Si Atty de Misa ro abogado it among kampanya.
Si Atty. de Misa ang abogado ng aming kampanya.
ahensiya\ahensiya n. isang ahensiya
Ro ahensiya ro nagadumaea ku mga gwardya sa among opisina.
Ang ahensiya ang namamahala ng mga gwardiya sa aming opisina.
ahente\ahente
Ro ahente ro nagkombense kakon nga magbakae it insurance.
Ang ahente ang nagkombense sa akin upang bumili ako ng insurance.
baligya\paninda
Ro baligya namon hay mga prutas.
Ang mga paninda namin ay mga prutas.
bangko\bangko
Kaabuan ku mga bangko hay nagasaka bangud sa pagkaputo.
Maraming bangko ang nagsasara dahil sa pagkakalugi.
barya\barya
Sa mga tinda kinahangean gid nga may pundo nga barya agod madasig ro pagbaligya.
Sa mga tinda kailangang-kailangan ang may pundo barya para mabilis ang bintahan.
benta\benta
Pila ro benta makarong adlaw.
Ilan ang nabenta ngayong araw.
bodega\bodega--isang lugar kung saan linalagay ang mga iba't-ibang paninda o kagamitan
Puno it saku-sakong prutas ro bodega.
Puno ng saku-sakong prutas ang bodega.
buwis\buwis--halagang binabayaran sa pamahalaan.
Taon-taon ako ay nagbabayad ng buwis sa aming lupa.
Kada-dag-on gabayad ako it buwis sa among eugta.
current account\current account
dispatsador\dispatsador--
dispatsadura\dispatsadura
empleyado\empleyado--kawani ng kampanya
Si Pedro hay empleyado it ABC Company.
Si pedro hay empleyado it ABC Company.
kambiyo it kwarta\palitan ng halaga--Ang katumbas ng halaga ng isang pera ng isang bansa sa pera ng ibang bansa.
Ang palitan ng piso sa dolyar ngayong araw na ito ay P47.005 bawat isang dolyar.
Ro kamyo it piso sa dolyar makarong adlaw hay P47.005.
gastos/gugol\--Ang kabuuang halaga na ginamit sa isang panahon.
Rang gastos kada dominggo hay gaeain-eain.
Ang ginugugol ko bawat linggo ay hindi pare-pareho.
hayga it binakean\halaga ng binili--Ang kabuuang perang ginastos sa biniling bagay.
Pila tanan ro hayga ku imong binakean?
Magkano lahat ang halaga ng iyong binili?
industriya\pangkapabuhayan--Ang iba't-ibang pagawaan sa isang lugar.
Ano nga industriya nga makit-an sa Aklan.
Ano-anong pangkabuhayan ang makikita sa Aklan?
kahero\kahero--Ang empleyadong naatasang tumanggap ng bayad at nagtatago ng lahat ng binta.
Si Maria Dulce ay nagtratrabaho bilang isang kahero sa isang mega-mall.
Si Maria dulce hay nagatrabaho bilang kahero sa sangka mega-mall.
kargada o bagahe\kargada o bagahe
Nalistan si Pedro sa anang mga bagahe.
Nahirapan si Pedro sa kanyang mga bagahe.
kasosyo\kasosyo--kasama sa negosyo.
Ang kasosyo ko sa aking negosyo ay si Petra.
Rang kasosyo sa akong negosyo hay si Petra.
kasugtanan-isang kasunduan o pinagkayarian ng dalawa o mahigit pang mga tao.
Ro kasugtanan ni Pedro ag ni Petra hay mag-amot sanda it
kompanya--kompanya--isang bahay kalakal.
Pilang bilog ro kompanya ni Misis Gonzales?
Ilang kompanya mayroon si Ginang Gonzales.
kredit kard\kredit kard--isang kard na pwedeng gamitin sa pamimili na walang perang binabayad.
Ang kredit kard ay malaking bagay sa mga negosyante.
Ro kredit kard hay mabahoe nga bagay sa mga negosyante.
kwarta\pera--isang paper note o kayamanan ng isang tao.
Rang kwarta hay ginadiposito ko sa bangko.
ang pero ko ay idiposito ko sa bangko.
libreta it bangko\libreta de bangko--isang talaan ng pera na binibigay ng bangko kung saan ang isang tao ay my perang diniposito.
Kailangang iangatan ang pagkakatago ng libreta de bangko.
Kinahangean gid nga taguon it mayad ro libreta it bangko.
lisensiya\lisensiya--isang pormal na pahintulot ng pamahalaan na makapagtinda ng isang kalakal.
Bago makapagtayo ka ng isang negosyo, kailangan mo munang kumuha ng lisensiya sa munisipyo.
Bag-ka ka makaumpisa ku imong negosyo, kinahangean mo anay magbuoe it lisensya sa munisipyo.
tingi\tingi--pwedeng bumili ng kakaunting bahagi ng isang paninda.
Pwede kang bumili ng tinging asukal sa baraka.
Pwede kang bumili ng tinging asugal sa tindahan.
manindahan\pamamalengke--Pupunta sa palengke at mamimili ng mga paninda.
Sa Iloilo Supermarket ako namamalengke ng gulay.
Sa Iloilo Supermarket ako gapanindahan it mga tinuea.
manugdumaea\tagapagpaganap--isang taong namamahala sa araw-araw na gawain ng isang negosyo.
Ang Lola ko ang dating tagapagpaganap ng negosyo ni Lolo.
Rang Lola ro dating mangudumaea ku negosyo ni Lolo.
manugpakyaw\mamamakyaw--bumibinli ng maramihan
Nakakamura ang mamamakyaw.
Nakabarato ro mga manugpakyaw.
money order--perang ipinadadala sa koreo na parang tseke at pinapalitan sa post office.
Ang bagal ng pagdating ng money order na pinadala sa akin.
Mabuhay mag-abot ro money order nga ginpadaea kakon.
negosyo\hanapbuhay--ano mang gawaing pinagkakakitaan ng ikinabubuhay
Gabaligya it manok ro negosyo ni Tatay.
Nagtitinda ng manok ang hanapbuhay ni tatay.
obrero\trabahador/manggagawa--mga taong nagtratrabaho sa isang tanggapan o pagawaan
Si Pedro hay manggagawa ng isang pagawaan ng sapatos.
Si Pedro ay isang obrero ng pabrika ng sapatos.
opisina--ito ay isang tanggapan kung saan ginagawa ang mga trabaho.
Ang opisina namin ay malamig.
Maeamig ro among opisina.
pabrika\pabrika--isang lugar kung saan ginagawa ng maramihan ang isa or maigit pang produkto.
Ang pabrika ng sapatos ay matatagpuan sa Marikina.
Ro pagbrika it sapaos hay makit-an sa Marikina.
pakyaw\pakyaw--pagbibili ng maramihan
May diskwento ka kapag bumili ng pakyaw.
May diswento ka kon magkabae it pakya.
tindahan\palengke\isang lugar kung saan tinitinda ang iba't-ibang paninda.
Marumi ang karamihan palengke sa ating bansa.
Kaabuan mahigku ro mga tindahan sa atong nasyon.
palibot-sueat\palibot-sulat (memorandum)--ito ay isang uri ng patalastas ng isang tanggapan sa mga empleyado.
petsa it pagdaea\petsa ng paghahatid
presyo\presyo--ito ay halaga ng isang tinitinda.
Ang presyo ng bigas ngayon ay umaabot ng P35.00 isang kilo.
Ro presyo it bugas makaron hay mga P35.00 kada kilo.
produksiyon\produksiyon--ani ng pagsasaka o anumang nayari
Ro produksiyon ku among baranghay hay mga paeay ag butong.
Ang produksiyon ng maing barayangay ay bigas at kawayan.
representatante\kinatawan
resibo\resibo--ito ay isang katibayan na binibigay ng nagtitinda sa bumibili.
Indi mo gid pagdueaon ring resibo agod mauli mo ro ginbakae mo kon may guba.
Huwag na huwag mong iwala ang iyong resibo para maisauli mo ang binili mo kapag ito ay may sira.
ro manugbakae\ang mamimili--mga taong namimili ng mga kalakal
Kaabuan nga manugbakae sa mall hay mga estudyante.
Karamihang bumibili sa mall ay mga estudyante.
sampol\ito ay halimbawa ng isang paninda.
Sa malalaking mall maraming sampol ang binibigay ng iba-t-ibang produkto.
tag-ana\ may-ari. Isang taong nagmamay-ari ng isang tindahan o kompanya.
Ro tag-ana it SM Shoemart hay si Sy.
Ang may-ari ng SM Shoemart ay si Sy.
tagatuos\accountant. Isang taong nagtatago, nagsusuri ng libro pinansiyal ng isang tao o kompanya.
si Pedro hay nagatrabaho bilang accountant sa Company ABC.
Si Pedro ay nagtratrabaho bilang isang tagatuos ng Company ABC.
tingi\tingi. Ang pagbibinta ng unti-unti at sa mababang halaga.
Makabagae it tingi nga gas sa sari-sari store.
Makakabili ng tinging gaas sa sari-sari store.
tseke\tseke. Isang order sa bangko upang bayaran ang nakasaad na hagala mula sa depositong pera.
Tumalbog ro tseke ga gin-isyu ni Pedro kay Juan bangod owa't pondo.
Tumalbog ang tseke na inisyu ni Pedro kay Juan dahil walang pondo.
tubo\tubo. Ang dagdag sa puhunan pagkatapos mabawas ang lahat na gastos.
Rang tubo sa pagbaligya it bugas hay sang libong peso.
Ang tubo ng pagbibinta ng bigas ay isang libong peso.
mag-import/umangkat\ Bumili ng paninda sa ibang bansa at dinala sa sariling bayan.
Ro mga Pilipinong negosyante hay gabakae it bugas sa Vietnam agod ibaligsa Pilipinas.
Ang mga negosyanteng Pilipino ay umaangkat ng bigas sa Vietnam upang ibenta sa Pilipinas.
utang\utang. Kwartang hiniram na hindi pa nababayaran.
si Pedro hay may utang kakon nga sang libong peso.
Si Pedro ay may utang na isang libong peso sa akin.
welga\welga. Ang pag-aaklas ng mga kawani o empleyado ng isang kompanya.
Ro mga empleyado it ABC Company hay nagwelga bangod sa manabang suweldo.
Ang mga kawani ng ABC Company ay nag-aklas kahapon dahil sa mababang sagod.
abogado\manananggol n isang taong kumakatawan at nagtatanggol sa isang tao sa korte o nagbibigay ng legal na payo.
Si Atty de Misa ro abogado it among kampanya.
Si Atty. de Misa ang abogado ng aming kampanya.
ahensiya\ahensiya n. isang ahensiya
Ro ahensiya ro nagadumaea ku mga gwardya sa among opisina.
Ang ahensiya ang namamahala ng mga gwardiya sa aming opisina.
ahente\ahente
Ro ahente ro nagkombense kakon nga magbakae it insurance.
Ang ahente ang nagkombense sa akin upang bumili ako ng insurance.
baligya\paninda
Ro baligya namon hay mga prutas.
Ang mga paninda namin ay mga prutas.
bangko\bangko
Kaabuan ku mga bangko hay nagasaka bangud sa pagkaputo.
Maraming bangko ang nagsasara dahil sa pagkakalugi.
barya\barya
Sa mga tinda kinahangean gid nga may pundo nga barya agod madasig ro pagbaligya.
Sa mga tinda kailangang-kailangan ang may pundo barya para mabilis ang bintahan.
benta\benta
Pila ro benta makarong adlaw.
Ilan ang nabenta ngayong araw.
bodega\bodega--isang lugar kung saan linalagay ang mga iba't-ibang paninda o kagamitan
Puno it saku-sakong prutas ro bodega.
Puno ng saku-sakong prutas ang bodega.
buwis\buwis--halagang binabayaran sa pamahalaan.
Taon-taon ako ay nagbabayad ng buwis sa aming lupa.
Kada-dag-on gabayad ako it buwis sa among eugta.
current account\current account
dispatsador\dispatsador--
dispatsadura\dispatsadura
empleyado\empleyado--kawani ng kampanya
Si Pedro hay empleyado it ABC Company.
Si pedro hay empleyado it ABC Company.
kambiyo it kwarta\palitan ng halaga--Ang katumbas ng halaga ng isang pera ng isang bansa sa pera ng ibang bansa.
Ang palitan ng piso sa dolyar ngayong araw na ito ay P47.005 bawat isang dolyar.
Ro kamyo it piso sa dolyar makarong adlaw hay P47.005.
gastos/gugol\--Ang kabuuang halaga na ginamit sa isang panahon.
Rang gastos kada dominggo hay gaeain-eain.
Ang ginugugol ko bawat linggo ay hindi pare-pareho.
hayga it binakean\halaga ng binili--Ang kabuuang perang ginastos sa biniling bagay.
Pila tanan ro hayga ku imong binakean?
Magkano lahat ang halaga ng iyong binili?
industriya\pangkapabuhayan--Ang iba't-ibang pagawaan sa isang lugar.
Ano nga industriya nga makit-an sa Aklan.
Ano-anong pangkabuhayan ang makikita sa Aklan?
kahero\kahero--Ang empleyadong naatasang tumanggap ng bayad at nagtatago ng lahat ng binta.
Si Maria Dulce ay nagtratrabaho bilang isang kahero sa isang mega-mall.
Si Maria dulce hay nagatrabaho bilang kahero sa sangka mega-mall.
kargada o bagahe\kargada o bagahe
Nalistan si Pedro sa anang mga bagahe.
Nahirapan si Pedro sa kanyang mga bagahe.
kasosyo\kasosyo--kasama sa negosyo.
Ang kasosyo ko sa aking negosyo ay si Petra.
Rang kasosyo sa akong negosyo hay si Petra.
kasugtanan-isang kasunduan o pinagkayarian ng dalawa o mahigit pang mga tao.
Ro kasugtanan ni Pedro ag ni Petra hay mag-amot sanda it
kompanya--kompanya--isang bahay kalakal.
Pilang bilog ro kompanya ni Misis Gonzales?
Ilang kompanya mayroon si Ginang Gonzales.
kredit kard\kredit kard--isang kard na pwedeng gamitin sa pamimili na walang perang binabayad.
Ang kredit kard ay malaking bagay sa mga negosyante.
Ro kredit kard hay mabahoe nga bagay sa mga negosyante.
kwarta\pera--isang paper note o kayamanan ng isang tao.
Rang kwarta hay ginadiposito ko sa bangko.
ang pero ko ay idiposito ko sa bangko.
libreta it bangko\libreta de bangko--isang talaan ng pera na binibigay ng bangko kung saan ang isang tao ay my perang diniposito.
Kailangang iangatan ang pagkakatago ng libreta de bangko.
Kinahangean gid nga taguon it mayad ro libreta it bangko.
lisensiya\lisensiya--isang pormal na pahintulot ng pamahalaan na makapagtinda ng isang kalakal.
Bago makapagtayo ka ng isang negosyo, kailangan mo munang kumuha ng lisensiya sa munisipyo.
Bag-ka ka makaumpisa ku imong negosyo, kinahangean mo anay magbuoe it lisensya sa munisipyo.
tingi\tingi--pwedeng bumili ng kakaunting bahagi ng isang paninda.
Pwede kang bumili ng tinging asukal sa baraka.
Pwede kang bumili ng tinging asugal sa tindahan.
manindahan\pamamalengke--Pupunta sa palengke at mamimili ng mga paninda.
Sa Iloilo Supermarket ako namamalengke ng gulay.
Sa Iloilo Supermarket ako gapanindahan it mga tinuea.
manugdumaea\tagapagpaganap--isang taong namamahala sa araw-araw na gawain ng isang negosyo.
Ang Lola ko ang dating tagapagpaganap ng negosyo ni Lolo.
Rang Lola ro dating mangudumaea ku negosyo ni Lolo.
manugpakyaw\mamamakyaw--bumibinli ng maramihan
Nakakamura ang mamamakyaw.
Nakabarato ro mga manugpakyaw.
money order--perang ipinadadala sa koreo na parang tseke at pinapalitan sa post office.
Ang bagal ng pagdating ng money order na pinadala sa akin.
Mabuhay mag-abot ro money order nga ginpadaea kakon.
negosyo\hanapbuhay--ano mang gawaing pinagkakakitaan ng ikinabubuhay
Gabaligya it manok ro negosyo ni Tatay.
Nagtitinda ng manok ang hanapbuhay ni tatay.
obrero\trabahador/manggagawa--mga taong nagtratrabaho sa isang tanggapan o pagawaan
Si Pedro hay manggagawa ng isang pagawaan ng sapatos.
Si Pedro ay isang obrero ng pabrika ng sapatos.
opisina--ito ay isang tanggapan kung saan ginagawa ang mga trabaho.
Ang opisina namin ay malamig.
Maeamig ro among opisina.
pabrika\pabrika--isang lugar kung saan ginagawa ng maramihan ang isa or maigit pang produkto.
Ang pabrika ng sapatos ay matatagpuan sa Marikina.
Ro pagbrika it sapaos hay makit-an sa Marikina.
pakyaw\pakyaw--pagbibili ng maramihan
May diskwento ka kapag bumili ng pakyaw.
May diswento ka kon magkabae it pakya.
tindahan\palengke\isang lugar kung saan tinitinda ang iba't-ibang paninda.
Marumi ang karamihan palengke sa ating bansa.
Kaabuan mahigku ro mga tindahan sa atong nasyon.
palibot-sueat\palibot-sulat (memorandum)--ito ay isang uri ng patalastas ng isang tanggapan sa mga empleyado.
petsa it pagdaea\petsa ng paghahatid
presyo\presyo--ito ay halaga ng isang tinitinda.
Ang presyo ng bigas ngayon ay umaabot ng P35.00 isang kilo.
Ro presyo it bugas makaron hay mga P35.00 kada kilo.
produksiyon\produksiyon--ani ng pagsasaka o anumang nayari
Ro produksiyon ku among baranghay hay mga paeay ag butong.
Ang produksiyon ng maing barayangay ay bigas at kawayan.
representatante\kinatawan
resibo\resibo--ito ay isang katibayan na binibigay ng nagtitinda sa bumibili.
Indi mo gid pagdueaon ring resibo agod mauli mo ro ginbakae mo kon may guba.
Huwag na huwag mong iwala ang iyong resibo para maisauli mo ang binili mo kapag ito ay may sira.
ro manugbakae\ang mamimili--mga taong namimili ng mga kalakal
Kaabuan nga manugbakae sa mall hay mga estudyante.
Karamihang bumibili sa mall ay mga estudyante.
sampol\ito ay halimbawa ng isang paninda.
Sa malalaking mall maraming sampol ang binibigay ng iba-t-ibang produkto.
tag-ana\ may-ari. Isang taong nagmamay-ari ng isang tindahan o kompanya.
Ro tag-ana it SM Shoemart hay si Sy.
Ang may-ari ng SM Shoemart ay si Sy.
tagatuos\accountant. Isang taong nagtatago, nagsusuri ng libro pinansiyal ng isang tao o kompanya.
si Pedro hay nagatrabaho bilang accountant sa Company ABC.
Si Pedro ay nagtratrabaho bilang isang tagatuos ng Company ABC.
tingi\tingi. Ang pagbibinta ng unti-unti at sa mababang halaga.
Makabagae it tingi nga gas sa sari-sari store.
Makakabili ng tinging gaas sa sari-sari store.
tseke\tseke. Isang order sa bangko upang bayaran ang nakasaad na hagala mula sa depositong pera.
Tumalbog ro tseke ga gin-isyu ni Pedro kay Juan bangod owa't pondo.
Tumalbog ang tseke na inisyu ni Pedro kay Juan dahil walang pondo.
tubo\tubo. Ang dagdag sa puhunan pagkatapos mabawas ang lahat na gastos.
Rang tubo sa pagbaligya it bugas hay sang libong peso.
Ang tubo ng pagbibinta ng bigas ay isang libong peso.
mag-import/umangkat\ Bumili ng paninda sa ibang bansa at dinala sa sariling bayan.
Ro mga Pilipinong negosyante hay gabakae it bugas sa Vietnam agod ibaligsa Pilipinas.
Ang mga negosyanteng Pilipino ay umaangkat ng bigas sa Vietnam upang ibenta sa Pilipinas.
utang\utang. Kwartang hiniram na hindi pa nababayaran.
si Pedro hay may utang kakon nga sang libong peso.
Si Pedro ay may utang na isang libong peso sa akin.
welga\welga. Ang pag-aaklas ng mga kawani o empleyado ng isang kompanya.
Ro mga empleyado it ABC Company hay nagwelga bangod sa manabang suweldo.
Ang mga kawani ng ABC Company ay nag-aklas kahapon dahil sa mababang sagod.
Kaeain-eain nga Lasa--ok
maaeat\maalat--maraming asin
Ro asin hay maaeat\ang asin ay maalat
maaslum\maasim--lasa ng suka
Ro simuyaw hay maaslum\Ang kalamansi ay maasim
matam-is\matamis--kasalungat ng asim; lasa ng asukal
Ro dugos hay matam-is\Ang pulot-pukyutan ay matamis
mapait\mapait--lasang apdo
Ro apdo hay mapait.\Ang apdo ay mapait.
maapeod\mapakla--lasa ng prutas na hilaw
Ro hilaw nga suwa hay maapeod.\ag hilaw na pomelo ay mapakla.
mahaeang\mahanghang--lasa ng sili
Ro katumbae hay mahaeang.\Ang sili ay mahnaghang.
Ro asin hay maaeat\ang asin ay maalat
maaslum\maasim--lasa ng suka
Ro simuyaw hay maaslum\Ang kalamansi ay maasim
matam-is\matamis--kasalungat ng asim; lasa ng asukal
Ro dugos hay matam-is\Ang pulot-pukyutan ay matamis
mapait\mapait--lasang apdo
Ro apdo hay mapait.\Ang apdo ay mapait.
maapeod\mapakla--lasa ng prutas na hilaw
Ro hilaw nga suwa hay maapeod.\ag hilaw na pomelo ay mapakla.
mahaeang\mahanghang--lasa ng sili
Ro katumbae hay mahaeang.\Ang sili ay mahnaghang.
Sunday, May 10, 2009
Mga Parti It Tanum (June 23, 2009)-ok
anther--dunggot--ito ay isang bahagi ng bulaklak na makikita sa dulo ng stamen, at ito ang pinanggagalinang ng pollen.
Ang dunggot ay napakahalaga sa buhay ng isang tanim.
Importante ro anther sa kabuhi it tanum.
binhi\binhi--ito ang piniling buto ng tanim na gagawing semilya ng susunod na henerasyon.
Owa pa magtubo ro gintanum kong binhi.
Hindi pa tumutubo ang tinanim kong binhi.
botong\buko--ito ang bunga ng niyog na ang laman ay malmabot pa.
Kon bakasyon, ro una ko nga gina-usoy hay ro botong.
Kung baksyon, ang una kong hinahanap ay ang buko.
bueak\bulaklak--ito ay bahagi ng tanim na nagdudulot ng semilya sa mga kahoy na namumunga.
Nagapasadya ro bueak sa mga daeaga.
Nagpapasaya ang bulaklak sa mga dalaga.
busoe\butil--ito ang semilya ng karamihang tanim na namumunga.
Ano ro pinakamaisot nga busoe sa kalibutan?
Ano ang pinakamaliit na butil sa buong mundo?
butay/bulaklak ng niyog--ito ang kabuuan na bulaklak ng niyog. dito rin kinukuha ang tuba.
Mabahoe ro butay ku niyog.
Malki ang bulaklak ng niyog.
eahin\matandang bunga ng niyog
Ro mayad nga payok hay gahalin sa eahin.
Ang mabuting gata ay nanggagaling sa matandang bunga ng niyog.
eamay\tuyong dahon nga saging
Kon amat ro eamay it saging ro gina-obrang pang-amak.
Kung minsan ang tuyong dahon ng saging ang ginagawang pang-amak.
eamigas\binhi--ito ang ibang tawag sa binhi.
Ro matimgas nga eamigas ro ginapili ni Tatay.
Ang mabuting bindi ang pinipili ni Tatay.
eukay\palaspas--ito ang murang dahon ng niyog.
Kon Biernes Santo gadaea ni Nanay it lugay sa simbahan.
Kung Biernes Santo nagdadala si Nanay ng palaspas sa simbahan.
gawod\malangito--ito ang bunga ng niyog na sa kalagitnaan ng buko at matandang niyog.
Ro gawod ro ginagamit kon mag-eaha it bingka.
Ang malagito ang ginagamit kung nagluluto ng bibingka.
ilipuan--ito ang bahgi ng bunga o prutas ng kahoy kung saan nakakabit ang prutas sa sanga ng kahoy.
Butangan it asin ro ilipuan it atis agod madali maeuto.
Lagna ng asin ang ilipuan ng atis para madaling maluto.
istamen\istamen--ito ang bahagi ng bulaklak kung saan ginagawa ang pollen at binubuo ng filamen at anther.
Tag unga pa ako, gina-utod ko ro estamin it bueak.
Noong bata pa ako, pinuputol ko ang istamen ng bulaklak.
kagang\sanga--ito ang sanga ng kahoy o halaman.
Abung guyum ro gakamang sa gagang it simuyaw.
Maraming langgam ang gumagapang sa sang ng kalamansi.
kugong\tingting--ito ang matigas na bahagi ng dahon ng niyog na ginagawang walis ting-ting.
Ro kugong hay mayad nga obrahan nga silhig.
Ang tingting ay mahusay gawing walis.
muging\bulo (pollen)-- ito ang tinatawag na pollen ng bulaklak.
Kon owa't maging posibleng owa't bunga.
Kung walang bulo malamang na walang bunga.
obaryo\obaryo--ang malaking bahagi ng pistil ng namumungang tanim na bumabalot ng murang mga buto.
Sa obaryo nahimo ro sangka tanum.
Ang obaryo ay kung saan nabubuo ang isang tanim.
obyul\maliit na itlog
Ro obyul hay masisut nga nga itlog it baye.
Ang obyul ay maliit na itlong ng isang babae.
pak-eang\balaba--buong dahon ng saging o niyog na may palaspas
Kon mag-uean hay mayad nga pandong ro pak-eang it saging.
Kon umulan magandang tabon sa ulan ang buong dahon ng saging.
pilamneto\pilamento--ito ay bahagi ng bulaklak na hugis sinulid.
Manami tan-awon ro pilamento it gumamela.
Maganda pagmasdan ang pilamento ng gumamela.
pistil\pistil--ito ang bahagi ng bulaklak kung saan nagmumula ang buto na binubuo ng stigma, style at ovary.
saha\binhi--ito ay semilya ng tanim na walang buto katulad ng saging.
Nagbakae si Tatay hay nagbakae it saha it saging.
Bumili si Tatay ng binhi ng saging.
sepalo\sepalo--sepal; takupis--ito ang mga dahon o bahagi ng calyx ng bulaklak.
Ro sepalo it gumamela hay berde.
Ang sepalo ng gumamela ay berde.
sipad\talulot--ito ay mataas na klase na dahon at bahagi ito ng bulaklak na kung tawagin ay talulot.
Nakakagawa ng bino mula sa talulot ng rosas.
Maka-obra it bino halin sa sipad it rosas.
stigma\stigma--ito ang dulo ng pistil ng bulaklak na binabagsakan ng pollen
Saang bahagi ng tanim nakikita ang stigma?
Sa anong parti it tanum makit-an ro stigma?
sukoe\buko--ito ang indi pang bumubukang bulakalak.
Taw-i ako it sukoe nga rosas.
Bigyan mo ako ng buko ng rosas.
taeukab\
takupis\Takupis(calyx)--ito ay bahagi ng bulaklak at binubuo ito ng maraming sepal
Makulay ang takupis ng orkid.
Makolor ro takupis it orkid.
ugat\ugat--ito ang bahagi ng tanim kung saan dumadaan ang tubig at pagkain na nanggagaling sa lupa o sa ibang lugar.
Nagaguwa ro ugat it niyog.
Lumalabas ang ugat ng niyog.
ugbos\talbos--ito ang murang dahon ng tanim
Masustansiya ro ugbos it kamote.
Masustansiya ang talbos ng kamote.
Ang dunggot ay napakahalaga sa buhay ng isang tanim.
Importante ro anther sa kabuhi it tanum.
binhi\binhi--ito ang piniling buto ng tanim na gagawing semilya ng susunod na henerasyon.
Owa pa magtubo ro gintanum kong binhi.
Hindi pa tumutubo ang tinanim kong binhi.
botong\buko--ito ang bunga ng niyog na ang laman ay malmabot pa.
Kon bakasyon, ro una ko nga gina-usoy hay ro botong.
Kung baksyon, ang una kong hinahanap ay ang buko.
bueak\bulaklak--ito ay bahagi ng tanim na nagdudulot ng semilya sa mga kahoy na namumunga.
Nagapasadya ro bueak sa mga daeaga.
Nagpapasaya ang bulaklak sa mga dalaga.
busoe\butil--ito ang semilya ng karamihang tanim na namumunga.
Ano ro pinakamaisot nga busoe sa kalibutan?
Ano ang pinakamaliit na butil sa buong mundo?
butay/bulaklak ng niyog--ito ang kabuuan na bulaklak ng niyog. dito rin kinukuha ang tuba.
Mabahoe ro butay ku niyog.
Malki ang bulaklak ng niyog.
eahin\matandang bunga ng niyog
Ro mayad nga payok hay gahalin sa eahin.
Ang mabuting gata ay nanggagaling sa matandang bunga ng niyog.
eamay\tuyong dahon nga saging
Kon amat ro eamay it saging ro gina-obrang pang-amak.
Kung minsan ang tuyong dahon ng saging ang ginagawang pang-amak.
eamigas\binhi--ito ang ibang tawag sa binhi.
Ro matimgas nga eamigas ro ginapili ni Tatay.
Ang mabuting bindi ang pinipili ni Tatay.
eukay\palaspas--ito ang murang dahon ng niyog.
Kon Biernes Santo gadaea ni Nanay it lugay sa simbahan.
Kung Biernes Santo nagdadala si Nanay ng palaspas sa simbahan.
gawod\malangito--ito ang bunga ng niyog na sa kalagitnaan ng buko at matandang niyog.
Ro gawod ro ginagamit kon mag-eaha it bingka.
Ang malagito ang ginagamit kung nagluluto ng bibingka.
ilipuan--ito ang bahgi ng bunga o prutas ng kahoy kung saan nakakabit ang prutas sa sanga ng kahoy.
Butangan it asin ro ilipuan it atis agod madali maeuto.
Lagna ng asin ang ilipuan ng atis para madaling maluto.
istamen\istamen--ito ang bahagi ng bulaklak kung saan ginagawa ang pollen at binubuo ng filamen at anther.
Tag unga pa ako, gina-utod ko ro estamin it bueak.
Noong bata pa ako, pinuputol ko ang istamen ng bulaklak.
kagang\sanga--ito ang sanga ng kahoy o halaman.
Abung guyum ro gakamang sa gagang it simuyaw.
Maraming langgam ang gumagapang sa sang ng kalamansi.
kugong\tingting--ito ang matigas na bahagi ng dahon ng niyog na ginagawang walis ting-ting.
Ro kugong hay mayad nga obrahan nga silhig.
Ang tingting ay mahusay gawing walis.
muging\bulo (pollen)-- ito ang tinatawag na pollen ng bulaklak.
Kon owa't maging posibleng owa't bunga.
Kung walang bulo malamang na walang bunga.
obaryo\obaryo--ang malaking bahagi ng pistil ng namumungang tanim na bumabalot ng murang mga buto.
Sa obaryo nahimo ro sangka tanum.
Ang obaryo ay kung saan nabubuo ang isang tanim.
obyul\maliit na itlog
Ro obyul hay masisut nga nga itlog it baye.
Ang obyul ay maliit na itlong ng isang babae.
pak-eang\balaba--buong dahon ng saging o niyog na may palaspas
Kon mag-uean hay mayad nga pandong ro pak-eang it saging.
Kon umulan magandang tabon sa ulan ang buong dahon ng saging.
pilamneto\pilamento--ito ay bahagi ng bulaklak na hugis sinulid.
Manami tan-awon ro pilamento it gumamela.
Maganda pagmasdan ang pilamento ng gumamela.
pistil\pistil--ito ang bahagi ng bulaklak kung saan nagmumula ang buto na binubuo ng stigma, style at ovary.
saha\binhi--ito ay semilya ng tanim na walang buto katulad ng saging.
Nagbakae si Tatay hay nagbakae it saha it saging.
Bumili si Tatay ng binhi ng saging.
sepalo\sepalo--sepal; takupis--ito ang mga dahon o bahagi ng calyx ng bulaklak.
Ro sepalo it gumamela hay berde.
Ang sepalo ng gumamela ay berde.
sipad\talulot--ito ay mataas na klase na dahon at bahagi ito ng bulaklak na kung tawagin ay talulot.
Nakakagawa ng bino mula sa talulot ng rosas.
Maka-obra it bino halin sa sipad it rosas.
stigma\stigma--ito ang dulo ng pistil ng bulaklak na binabagsakan ng pollen
Saang bahagi ng tanim nakikita ang stigma?
Sa anong parti it tanum makit-an ro stigma?
sukoe\buko--ito ang indi pang bumubukang bulakalak.
Taw-i ako it sukoe nga rosas.
Bigyan mo ako ng buko ng rosas.
taeukab\
takupis\Takupis(calyx)--ito ay bahagi ng bulaklak at binubuo ito ng maraming sepal
Makulay ang takupis ng orkid.
Makolor ro takupis it orkid.
ugat\ugat--ito ang bahagi ng tanim kung saan dumadaan ang tubig at pagkain na nanggagaling sa lupa o sa ibang lugar.
Nagaguwa ro ugat it niyog.
Lumalabas ang ugat ng niyog.
ugbos\talbos--ito ang murang dahon ng tanim
Masustansiya ro ugbos it kamote.
Masustansiya ang talbos ng kamote.
Tuesday, May 5, 2009
Katawagan sa Panitikan--not required
Pang-sueueatang Taeawgan\Katawagan sa Panitikan
Amplification
Anagram (Anagram)
Anaphora
anastrophe
Anthropomorphism
Apostrophe/Authorial Intrusion
Baeamhayan (grammar)
Balangkas-- Plot
Baliskad---Antithesis
Berso--Verse
Bibliomancy
Bilisad-on --proverb
Binaeaybay\tula
binalisu\Anastrophe
Cacophony
Characterization
Chiasmus
Circumlocution
Connotation
Consonance
Ditso see luwa
dugang-una\unlapi
dugang-ulihi\hulapi
dugang-tunga\gitlapi
Duminanteng tema--motif
Ekphrastic
Eksperto sa arte—dalubhasa sa arte
Elehia--elegy
Estilo sa pagpili it ihambae Diction
Estropa--Stanza
Ganisanto ag mayad-ayad nga hambae Euphony
Haeambanon(Aphorism)
Haiku--haiku
Hambae nga kontra sa mapatihan Paradox
Hueobaton--proverb
Inaway-- Conflict
Insakto nga kahueogan-- Denotation
Kahimtangan--setting
Kapareho-- Simile
Kasuli—kabaliktaran--antonym
Katuno-- Rhyme
Katuno sa sueod-- Internal Rhyme
Koma—koma--comma
Komilyas (Spanish)—quotation mark; punctuation marks
Kontrabida--antihero
Kueang nga inugsugid-- Understatement
Kumpas---indayog--cadence
Kuro-kuro-- Point of View
Luwa—luwa--
Magpaandam-- Foreshadowing
Manughalit—tagasira--Nemesis
Manunueat—manunulat--author
Matag-od nga istorya—maikling kwento --short story
Matag-od nga nobela—maikling nobela--novellette
Matag-ud nga sumaryo—maikling buod- Précis
Matapora--Metaphor
Metonymy--
Modo—modo--Mood
Motif--
Negative Capability
Nobela—nobela
Nobelista—nobelista--novelist
Onomatopoeia
Oxymoron
Paabgiran-- (Allegory)
Paangiran-- (Allusion)
Paghinambit ku nakataliwan-- Flashback
Pagkalibag--Dissonace--pagkasintonado
Pagkaparehas it tunog-- Assonance
Pagkapareho it daywang ka eain nga bagay--Analogy
Pagkasuli--Irony
Pagmueay-- Epithet
Pagpaeapaw it sugid-- Hyperbole
Pagpundo --Caesura--caesura
Pagsuli-- Inversion
Pagsura-- Satire
Pagtuead-- Emulation
Pag-uman –uman--Alliteration
Paintapos--syllable
Panambitan\pagsalita sa wala\Apostrophe
Pangkan-u—tense (from Libtong)
Pang-sueueatang taeawgan\katawang-panulatan
Pangtapos--Epilogue
Panueat—style, way of writing
Panumduman--Imagery
Pathetic--Fallacy
Patugmahanon--riddle
Pauna nga hambae-- Prologue
Periodic Structure
Periphrasis
Personification
pinatag-ud nga kasaysayan-- Synopsis—buod
Polysyndeton
Portmanteau
Puns—maghampang ku mga bisaea o hambae
Rhyme Scheme
Ritmo Rhythm
Sangkap pang-dugang –prefixes (from Libtong)
Setting
Silinghanon—talinghala--aphorism
Simbolo Symbol
Sintak Syntax
Soliloquy-
Stream of Consciousness
Sueat--letter
Sugilanon--kwento
Sukat--meter
Synecdoche
Tagsueat—writer; author
Tema--Theme
Tono--Tone
Trahedya--Tragedy
Verisimilitude
prefix -- unlapi (tagalog), dugang o angut sa panguna (5-lang. DICT.), pang-kaayaduna, angut-pamunuan, uneapi (akon)
suffix -- hulapi (tagalog), dugang sa ulihi (5-lang. DICT.), pang-kaayadpunta, angut-ulihanan, uleapi (akon)
Literary Terms --- in Aklanon (Pang-sueueatang Taeawgan)
Amplification -- pabaskugon (5-lang. DICT.), pag-palinaw, lininawan (gid it mayad), sangkap pang-palinaw it mayad (akon)
Anagram -- kahueugang-likum (akon) -- Likum nga kahueugan, paagi sa pag bue-baeansuli ku kinaaeayran ku manga sueat sa isa- eang kabisaea.
Anaphora -- paab-ab (akon) -- (sa pamaeaybay) ro pag uman-uman ku sieinghanon nga sa pamunu-an eang it pamisaea, sa pag- binaeaybay. Halin sa bisaeang "ab-ab". "Paab-aba ro kaeayo" paagi sa pag-kab-kab, huyop o sugnod. (sa sueueatan) ro pag-gamit ku manga "pangsal-i" (pronoun) o anggid nga bisaea, sa baylo nga pagminitlang it uman ku gina tukoy.
Anastrophe -- binalisu (akon) -- (halin sa manga bisaeang "binaliskad" ag "lisu o linisu"). (sa pamaeaybay) Pinaaging, pabaliskad o pinalisu ro kinaaeadyan ku pamisaea.
Kabaliskaran sa kinaanaran nga pasueundan sa pag-saeansan ku
manga bisaea sa pamisaea.
Anthropomorphism -- pag-salintawo (akon) -- Pag-salintawong dagway ku manga bukon it tawhanon nga manga pagkabutang,(kamana ku manga sapat ag manga bagay). Eabi eon gid ro paeatandaang Makagagahum o pag-salintawo ku manga Dyosnanon nga manga pagkabutang. Halimbawa : Sa Hindu nga pagpati, Dyosa nga ana ku elepanti ra ueo, katon hay kamana ku manga anghel, ,kataw, serena, shokoy, tikbalang agibp.
Apostrophe -- panambitan -- (Sa dula ag binaeaybayan) Ro pasakalyeng-pagtukoy sa owa o pinainu-inuhan eang nga tawo o pagka-butang ku manug-hambae. "O, luning-ning sa kakutumon ku kadueom, siin ka nakon usuyon?"
Authorial Intrusion -- eantarang-patungod (akon) -- (sa dula ag binaeaybayan) Ro pagtungod nga oaw't sabeag ku manugsaeay-say, sa anang manug-pamati o manugbasa.
Bibliomacy -- wali o pagwali -- Ro pagwali ag pag-panagna ku paaeabaton, suno sa manga baeaan nga manga kasueatan (bibliya).
Acknowledgment: Libtong, a poet from Numancia, Aklan
Amplification
Anagram (Anagram)
Anaphora
anastrophe
Anthropomorphism
Apostrophe/Authorial Intrusion
Baeamhayan (grammar)
Balangkas-- Plot
Baliskad---Antithesis
Berso--Verse
Bibliomancy
Bilisad-on --proverb
Binaeaybay\tula
binalisu\Anastrophe
Cacophony
Characterization
Chiasmus
Circumlocution
Connotation
Consonance
Ditso see luwa
dugang-una\unlapi
dugang-ulihi\hulapi
dugang-tunga\gitlapi
Duminanteng tema--motif
Ekphrastic
Eksperto sa arte—dalubhasa sa arte
Elehia--elegy
Estilo sa pagpili it ihambae Diction
Estropa--Stanza
Ganisanto ag mayad-ayad nga hambae Euphony
Haeambanon(Aphorism)
Haiku--haiku
Hambae nga kontra sa mapatihan Paradox
Hueobaton--proverb
Inaway-- Conflict
Insakto nga kahueogan-- Denotation
Kahimtangan--setting
Kapareho-- Simile
Kasuli—kabaliktaran--antonym
Katuno-- Rhyme
Katuno sa sueod-- Internal Rhyme
Koma—koma--comma
Komilyas (Spanish)—quotation mark; punctuation marks
Kontrabida--antihero
Kueang nga inugsugid-- Understatement
Kumpas---indayog--cadence
Kuro-kuro-- Point of View
Luwa—luwa--
Magpaandam-- Foreshadowing
Manughalit—tagasira--Nemesis
Manunueat—manunulat--author
Matag-od nga istorya—maikling kwento --short story
Matag-od nga nobela—maikling nobela--novellette
Matag-ud nga sumaryo—maikling buod- Précis
Matapora--Metaphor
Metonymy--
Modo—modo--Mood
Motif--
Negative Capability
Nobela—nobela
Nobelista—nobelista--novelist
Onomatopoeia
Oxymoron
Paabgiran-- (Allegory)
Paangiran-- (Allusion)
Paghinambit ku nakataliwan-- Flashback
Pagkalibag--Dissonace--pagkasintonado
Pagkaparehas it tunog-- Assonance
Pagkapareho it daywang ka eain nga bagay--Analogy
Pagkasuli--Irony
Pagmueay-- Epithet
Pagpaeapaw it sugid-- Hyperbole
Pagpundo --Caesura--caesura
Pagsuli-- Inversion
Pagsura-- Satire
Pagtuead-- Emulation
Pag-uman –uman--Alliteration
Paintapos--syllable
Panambitan\pagsalita sa wala\Apostrophe
Pangkan-u—tense (from Libtong)
Pang-sueueatang taeawgan\katawang-panulatan
Pangtapos--Epilogue
Panueat—style, way of writing
Panumduman--Imagery
Pathetic--Fallacy
Patugmahanon--riddle
Pauna nga hambae-- Prologue
Periodic Structure
Periphrasis
Personification
pinatag-ud nga kasaysayan-- Synopsis—buod
Polysyndeton
Portmanteau
Puns—maghampang ku mga bisaea o hambae
Rhyme Scheme
Ritmo Rhythm
Sangkap pang-dugang –prefixes (from Libtong)
Setting
Silinghanon—talinghala--aphorism
Simbolo Symbol
Sintak Syntax
Soliloquy-
Stream of Consciousness
Sueat--letter
Sugilanon--kwento
Sukat--meter
Synecdoche
Tagsueat—writer; author
Tema--Theme
Tono--Tone
Trahedya--Tragedy
Verisimilitude
prefix -- unlapi (tagalog), dugang o angut sa panguna (5-lang. DICT.), pang-kaayaduna, angut-pamunuan, uneapi (akon)
suffix -- hulapi (tagalog), dugang sa ulihi (5-lang. DICT.), pang-kaayadpunta, angut-ulihanan, uleapi (akon)
Literary Terms --- in Aklanon (Pang-sueueatang Taeawgan)
Amplification -- pabaskugon (5-lang. DICT.), pag-palinaw, lininawan (gid it mayad), sangkap pang-palinaw it mayad (akon)
Anagram -- kahueugang-likum (akon) -- Likum nga kahueugan, paagi sa pag bue-baeansuli ku kinaaeayran ku manga sueat sa isa- eang kabisaea.
Anaphora -- paab-ab (akon) -- (sa pamaeaybay) ro pag uman-uman ku sieinghanon nga sa pamunu-an eang it pamisaea, sa pag- binaeaybay. Halin sa bisaeang "ab-ab". "Paab-aba ro kaeayo" paagi sa pag-kab-kab, huyop o sugnod. (sa sueueatan) ro pag-gamit ku manga "pangsal-i" (pronoun) o anggid nga bisaea, sa baylo nga pagminitlang it uman ku gina tukoy.
Anastrophe -- binalisu (akon) -- (halin sa manga bisaeang "binaliskad" ag "lisu o linisu"). (sa pamaeaybay) Pinaaging, pabaliskad o pinalisu ro kinaaeadyan ku pamisaea.
Kabaliskaran sa kinaanaran nga pasueundan sa pag-saeansan ku
manga bisaea sa pamisaea.
Anthropomorphism -- pag-salintawo (akon) -- Pag-salintawong dagway ku manga bukon it tawhanon nga manga pagkabutang,(kamana ku manga sapat ag manga bagay). Eabi eon gid ro paeatandaang Makagagahum o pag-salintawo ku manga Dyosnanon nga manga pagkabutang. Halimbawa : Sa Hindu nga pagpati, Dyosa nga ana ku elepanti ra ueo, katon hay kamana ku manga anghel, ,kataw, serena, shokoy, tikbalang agibp.
Apostrophe -- panambitan -- (Sa dula ag binaeaybayan) Ro pasakalyeng-pagtukoy sa owa o pinainu-inuhan eang nga tawo o pagka-butang ku manug-hambae. "O, luning-ning sa kakutumon ku kadueom, siin ka nakon usuyon?"
Authorial Intrusion -- eantarang-patungod (akon) -- (sa dula ag binaeaybayan) Ro pagtungod nga oaw't sabeag ku manugsaeay-say, sa anang manug-pamati o manugbasa.
Bibliomacy -- wali o pagwali -- Ro pagwali ag pag-panagna ku paaeabaton, suno sa manga baeaan nga manga kasueatan (bibliya).
Acknowledgment: Libtong, a poet from Numancia, Aklan
Iba't-Ibang Fishing Gears Sa Aklan--not required
Fishing Gears in Aklan
bakoe or taba--baklad--fish corral--a set trap or corral of bamboo mattings or chicken wire arranged to form chambers. It is designed as a guiding barrier with an inctricate system of successive enclosure, which make entrance easy, but exit difficult.
basnig—basnig--bag net--Originally, a Bisaya term for a conical or box-like bag net of sinamay or cotton webbing, which is operated from an outriggered sailing vessel as a huge net. It is used at night and fished with the aid of light
bityo/bangkaw--salapang--spears--an ordinary fish spear with a wooden or bamboo shaft and one or more barbed metal blades. It is generally used with the aide of light.
bintol—bintol--crablet net--a small-shallow, square, baited lift net for catching crabs. It is made of wide-meshed cotton netting mounted on bamboo crosspieces.
bubo—bubo--fish pots--baited fish pots of different shapes and sizes made of webbed bamboo splints or chicken wire.
dugmon—bumbon--fish shelter--a fish shelter made by tying r\or piling together bunches of twigs, bushes, branches of trees, shrubs, and anchoring these in a desired spot.
eaya—dala--cast net
boya--fish shelter
gango or arong--artificial reef
gigger--fishing gear to catch squid
hikog--panilo--snares
hudhod—sakag--push net
kawil—kawil--handline without a pole
kitang—kawil moderno--long line
kitang paanod—kitang paanod—drig\ft longline
kitid -- gill net
lansa-lansa—talakap--ring net
linge-- lift net
mansurya--trawl
paanod--drift net
pagawid-- longline
pahila—pahila o kitang--troll line
pailig—pangharang--barricade
palakad--push net
paeubog—palagiang kitang--set longline
palubog nga pantihan--set gill net
pamaril—panibat o pamaril--harpoons
pamonit—bingwit-- pole and line
panagkeob/panaklob—cover net
pangahig—pangahig—rakes and dredges
panggae--crab net
panggay-- fish pot
pangsibat—panibat--harpoons
panindaw--crab left net
pantihan--gill net
panyambo--troll line
patunton--handline
pusdak--mutiple handline
pukot-- gill net
purse seine—kubkob--purse seine
salakap—salakab--cover pot
salambaw—salambaw—lever net
saliwsiw --drive-in-net
sayod--drag net
sibot—panalok--scoop
sikpaw—panadiyok--dip net/scoop
tak-eob--see salakap
taksay--salap--drag seine
tapangan or bintahan--lift net
tigaanan--pole and line
urantay--encircling gill net
Ro
Source: Personal interview, Ernesto Cayetano, teacher 3, Numancia National School of fisheries, alvasan, Aklan, July 17, 2009
bakoe or taba--baklad--fish corral--a set trap or corral of bamboo mattings or chicken wire arranged to form chambers. It is designed as a guiding barrier with an inctricate system of successive enclosure, which make entrance easy, but exit difficult.
basnig—basnig--bag net--Originally, a Bisaya term for a conical or box-like bag net of sinamay or cotton webbing, which is operated from an outriggered sailing vessel as a huge net. It is used at night and fished with the aid of light
bityo/bangkaw--salapang--spears--an ordinary fish spear with a wooden or bamboo shaft and one or more barbed metal blades. It is generally used with the aide of light.
bintol—bintol--crablet net--a small-shallow, square, baited lift net for catching crabs. It is made of wide-meshed cotton netting mounted on bamboo crosspieces.
bubo—bubo--fish pots--baited fish pots of different shapes and sizes made of webbed bamboo splints or chicken wire.
dugmon—bumbon--fish shelter--a fish shelter made by tying r\or piling together bunches of twigs, bushes, branches of trees, shrubs, and anchoring these in a desired spot.
eaya—dala--cast net
boya--fish shelter
gango or arong--artificial reef
gigger--fishing gear to catch squid
hikog--panilo--snares
hudhod—sakag--push net
kawil—kawil--handline without a pole
kitang—kawil moderno--long line
kitang paanod—kitang paanod—drig\ft longline
kitid -- gill net
lansa-lansa—talakap--ring net
linge-- lift net
mansurya--trawl
paanod--drift net
pagawid-- longline
pahila—pahila o kitang--troll line
pailig—pangharang--barricade
palakad--push net
paeubog—palagiang kitang--set longline
palubog nga pantihan--set gill net
pamaril—panibat o pamaril--harpoons
pamonit—bingwit-- pole and line
panagkeob/panaklob—cover net
pangahig—pangahig—rakes and dredges
panggae--crab net
panggay-- fish pot
pangsibat—panibat--harpoons
panindaw--crab left net
pantihan--gill net
panyambo--troll line
patunton--handline
pusdak--mutiple handline
pukot-- gill net
purse seine—kubkob--purse seine
salakap—salakab--cover pot
salambaw—salambaw—lever net
saliwsiw --drive-in-net
sayod--drag net
sibot—panalok--scoop
sikpaw—panadiyok--dip net/scoop
tak-eob--see salakap
taksay--salap--drag seine
tapangan or bintahan--lift net
tigaanan--pole and line
urantay--encircling gill net
Ro
Source: Personal interview, Ernesto Cayetano, teacher 3, Numancia National School of fisheries, alvasan, Aklan, July 17, 2009
Saturday, May 2, 2009
Mga Ibat-ibang Tanim--OK
abukado\abukado (Persea americana Mill.)--isang bungang kahoy na mula sa America na may bungang kinakain. Ang tanim na ito ay nakakaabot sa taas na 10 metros.
Manami kan-on ro abukado kapin pa gid kon butangan it gatas.
Masarap kainin ang abukado lalo na kung lagyan ito ng gatas.
adelpaa\adelpa (Nerium indicum)--isang uri ng tanim na tuwid at makinis na palumpong na isa at kalahati hanggang tatlong metro ang taas. Makitid ang dahong pahaba na may sampu hanggang 1.5 metro ang baba. Iba't-iang kulay ang bulaklak: puti, rosas, pula o dilaw.
Tinapas ni Lola ro gintanum nga adelpa ni Lolo.
Pinutol ni Lola ang tinanim na adelpa ni Lolo.
amarillo\amarillo (Tagetes erecta)--isang uri ng halamang -damong may maalingasaw na amoy; 0.3 hanggang 0.8 metro ang taas, tuwid, makinis, masanga at karaniwang inaalagaan upang ipampalamuti.
Owa kami ginapahampang ni Nanay sa may puno it amarillo.
Hindi kami pinalalaro ni Nanay sa puno ng amarillo.
amorseko\amorseko (Andropogon aciculatus)--Damong ligaw na karaniwang tumutubo sa kabukiran, may dahong makitid atmahaba at maliit na bungang kapag tuyo na ay kumakapit sa damit.
Abu nga maorseko ro nagsab-it sa saewae ko.
Maraming amorseko ang kumapit sa pantalon ko.
asueto\asuete (Bixa orellana Linn.)--isang tanim kung saan ang kanyang buto ay linalagay sa pagkain upang pumula ito. Ginagamit din ito sa paggawa ng butter. Ang pulang kulay nito ay tinatawag na bixin.
Kung magluto ng adobo ang tatay ko ay linalagyan niya ito ng aswete.
Kon mag-eaha si Tatay it adobo hay ginabutangan nana ra it aswete.
atis\atis (Anona squamosa)--ito ay isang tanim na dinala sa Pilipinas ng mga Espanyol. Ang bunga nito ay bilog at napasarap kainin kapag hinog. Linalagay din ito sa ice cream.
Kunta may atis nga owa it busoe.
Sana may atis na walang buto.
baeatong\munggo (Phaseolus aureus Roxb)--ito ay isang herb at ang buto nito ay nilulutong gulay. Ang buto nito ay maliliit at sagana sa protina. Ang kulay ng buto nito ay berde, mayroon ding dilaw.
Indi masyado magkaon it baeatong ay abu kara ra uric acid.
Huwag masyadong magkakain ng munggo dahil marami itong uric acid.
balete\balete--ito ay isang kahoy. Ang balat nito ay sakana sa tanin. Ang ugat at ang dahon nito kapag nilaga ay mabuting panglinis ng mga sugat, pwede rin daw itong gamot sa sakit sa liver. Maraming taong takot sa kahoy na ito dahil tinitirahan daw ito ng mga kapre.
May kapre kuno nga naga-estar sa balete.
May kapre raw na tumitira sa balete.
balinghoy\kasaba--kamoteng-kahoy; ang gamot nito ay linalaga at ginagawang pagkain
Gina-obra nga suman ro balinghoy.
Gina-obra nga suman ro balinghoy.
Ginagawang suman ang kasaba.
banaba\banaba (Banaba Lagerstoemia speciosa Lythraceae)---malaking punongkahoy, Ang dahon nito ay gamot sa bato o sa pantog, sa indi pag-ihi o balisawsaw.
Ro banaba hay buoeng sa bato sa kidney.
Ang banaba ay gamot sa bato sa kidney.
banabana\guyabano--isang punong kahoy na umaabot hanggang pitong metro ang taas. Ang bunga nito ay malaki, makatas, baku-bakong hugis-itlog, may tinik, at maasim-asim.
Maaslom ro bunga it banabana.
Maasim ang bunga ng guyabano.
bangkae\bangkal--isang punong kahoy na tumataas nang hanggang 25 metro at lumalaki ang katawan nang hanggang 50 sentimetro. Ang mga bulaklak ay dilaw at tumutubo na parang ulong bilog na siyang tinutubuan ng bungang malaman. Ang nilagang balat ay gamot sa mga sugat, sa ngipin.
Ro dahon it bangkae hay bueong sa regla.
Ang dahon ng bangkal ay gamot sa regla.
bawang\bawang--isang tanim na ginagamit sa pampalasa.
Ro bawang kuno hay kuntra sa aswang.
Ang bawang daw ay panlaban sa aswang.
bayawas\bayabas--isang bungang kahoy na ang bunga ay bilog, at kung hinog ay dilaw ag mabango.
Naghueat si Juan Tamad sa pagkahueog it bayawas.
Naghintay si Juan Tamad sa pagkakahulog ng bayabas.
bugnay\bignay (Antidesma bunius Linn)--isang punong kahoy na lumalaki mula apat hanggang sampung metro, may dahong taluhaba at makintab na ang dulo ay tulis at ang bunga ay kumpol-kumpol na tila duhat.
Pwedeng obrahon nga bino ro ro bugnay.
Pwedeng gawing alak ang bignay.
butong\kawayan--punong halaman na ang puno ay tumataas hanggang 25 metro at lumalaki ang katawan nang gahita, butas o hungkag ang loob, biyas-biyas ang katawan na mahahati ng mga buko na siyang sinusplingan ng maliliit na sanga o siit.
Sa Aklan owa it siit ro mga butong.
Sa Aklan walang tinik ang mga kawayan.
bunga\bunga--isang palma at ang bunga nito ay sangkap sa nganga.
Ang bunga raw ay isang lason.
Ro bunga kuno hay lason.
dalandan\dalandan/kahel (Citrus sinensis)--maliit na punongkahoy na matinik at may mga dahong parang nagkakadalawang hati na makitid ang puno ngunit malapad ang dulo
Bukon eang it Bitamina C ro mabuoe sa ana kara nga duga.
Hindi lang Bitamina C ang makukuha sa katas nito.
dalanghita\dalanghita--maliit na punongkahoy. ang dahon nito ay makinis, may kpagkataluhaba. Ang mga bulaklak ay puti, maiigsi ang tangkay at karaniwan ay isahan. Ang bunga ay lunti o nagiging manilaw-nilaw o maberde-berdeng-dilaw o kulay-dalandan at maluwag ang balat.
Ro dlanghita hay maaslom man pareho it simuyaw.
Ang dalanghita ay maasim din katulad ng kalamansi.
dapdap\dapdap--punongkahoy na nangungulag and dahon sa panahon ng pamumulaklak at tumataas nang hanggang 15 metro. Ang bulakalak ay may malalaki at mapupulang talulot.
Ingko ueo it manok ro bueak it dapdap.
Parang ulo ng manok ang bulaklak ng dapdap.
dita\dita--isang punong kahoy na makinis at tumataas nang mulaanim hanggang 20 metro. Mapait at malagatas ang katas nito na panlunas sa lagnat, pagtatae at disintirya.
Owa eon ako kakita it dita sa amon nga barangay.
Hindi na ako nakakita ng dita sa amng baangay.
durian\durian (Durio zibethinus Murr)--isang punongkahoy na tumataas nang hanggang 20 metro o higit pa. Ang bunga nito ay binabalutan ng ng matigas na balat na may matatalim at matitigas na tinik. ang laman it malabot, maputi-puti at masarap ngunit may masamang amoy.
Sa Banga nagatanum sanda it durian.
Sa Banga nagtatanim sila ng duiran.
eangka\langka (Artocarpus heterophyllus Lam)--nangka, malaking prutas na malalaki ang maraming buto. Umaabot ng 8-15 metro ang taas ng p[unong-kahoy na ito. Ang bunga nito ay umaabot ng 50 kilo.
Mahumot ro eutong eanga.
Mabango ang hinog na nangka.
eukalipto\eukalipto--punongkahoy na tumataas nang hanggang 15 metro o higit pa na ang balat ay abuhin at natatanggal sa maninipis na piraso. Ang langis nito ay mabisang panlunas.
Ginabueong ro dahon it eucalyptus sa ubo.
Gamot sa ubo ang dahon ng eucalyptus.
eunga\linga--isang tuwid, taunan at mabulong halamangdamo na tumataas ng hanggang 80 sentimetro. Ang bunga nito ay nakukunan ng langis at naisasangag upang ibudbod sa iba't-ibang uri ng kakanin.
Ginabubod ro eunga sa turon nga saging.
Binububod ang linga sa turon na saging.
gaeang\balimbing (Averrhoa carambola Linn.)--isang uring punongkahoy na ang bunga ay nagtataglay ng limang patriyanggutong gilid.
May maaslum ag may matam-is nga baeang.
May maasim at may matamis na balingbing.
gugo\gugo--isang uri ng halaman na baging na may malakahoy na katawan. Ang upak ng puno nito ay ginagawang panlinis ng buhok.
Ginabanyos ro panit it gogo sa buhok agod maghining ra.
Pinapahid ang balat ng gogo sa buhok upang kuminang ito.
gratilis\datilis (Mutingia calabura Tiliaceae)--isang punong-kahoy na maliliit ang dahon at namumunga ng kasinglaki ng daliri. Kinakain ito kapag hinog na.
Owa't nagakaon it gratilis sa Aklan.
Walang kumakain ng datilis sa Aklan.
gulasiman\kolasiman o golasiman (Portulaca oleracea Linn)--damo na ang katawan, mga sanga pati na dahon ay mapipintog, bahagya nang sa lupa at halos pagapang na kumakalat sa kinatutubuan; mabuting ipakain sa baboy. Pero ginagamit din daw ito na pampalamig sa lagnat.
Ginabahog ro gulasiman sa mga boboy.
Pinapakain ang gulasiman sa mga boboy.
gutaw\gabi (Colocasia esculenta (Linn)--isang uri ng halaman na ang dahon ay malapad. Ang tangkay, dahon, at ang laman nito ay ginugulay. Ang mainit na laman nito ay linalagay sa lugar na may rayuma.
Manami payukan ro dahon it gutaw.
Masarap gataan ang dahon ng gabi.
hagonoi\hagonoi (Wedelia biflora (Linn)--ang baging na ito ay tumutubo ito malapit sa ilog at sa mga dalampasigan. Umaakyat itong tanim sa mga puno. Umaabot ang haba nito hanggang 6 - 8 sentemetro. Ang dahon nito ay ginagamit na panghugas ng ulcer; ang katas ng dahon nito ay hinahaluan ng gatas ng baka at pinapainum sa bagong nanganak na ina. Gamot din daw ito sa malaria.
Bueong kuno sa katoe ro pinabukaeang dahon it hagonoi.
Gamot daw sa kati ang pinakuluang dahon ng hagonoi.
aeanghilan\ilang-ilang/ilang-ilang--Halos kasinghaba ng dahon ng kape ang haba ng dahon ng ilang-ilang, at halos kasingtaas din ang puno nito sa kape. Ang bulaklak nito ay mabango at ginagawang lei o buke para sa mga panauhin.
Abung puno it ilang-ilang sa Laguna.
Maraming punong ilang-ilang sa Laguna.
madre de kape\ipil-ipil (leucaena glauca (Linn) Benth--Ang punong kahoy na ito ay makikita halos sa lhat ng lugar sa Pilipinas. Ito ay galing sa Tropical America. Ito ay umaabot mula 2 -6 metro ang taas. Ang dahon nito ay compounded o maliit na umaabot sa 15-25 sentimetro. Madalas ginagamit ito na panggatong. Sa ibang lugar sa Pilipinas, ang mga buto nito ay ginagawang kape. ang dahon nito ay pwedeng ipakain sa kambing at baka, ngunit masama sa kabayo.
Matibay nga poste ro madre de kape.
Matibay na poste ang ipil-ipil.
kadyos\gablos o kadios (Cajanus cajan (Linn) Millsp.--Ang tanim na ito ay mula sa Malaya. Ang tanim na ito hay masanga, mabalahibo, at tuwid, at umaabot ng 1 - 2 metro ang taas. Ang buto nito at ang talbos ay ginugulay. subalit sa Aklan ang buto lang ang kinakain, madalas may halong baboy at langka. Ang dinurog na buto nito ay ginagamit sa namamagang parti ng katawan.
Paborito it mga Ilonggo ro kadyos. Paborito ng nga Ilonggo ang kadyos.
cacao\cacao ( Theobroma cacao Linn)--ang tanim na ito ay tumutubo sa mababang lugar ng Pilipinas. At ito ay nagmula sa Mexico. Ito ay may taas na 3 - 5 metro. ang mga dahon ay oblong at umaabot sa 15 - 4 sentimetro. Ang buto nito ay ginagawang cacao, tsukolet, at butter. Ang langis ng cacao ay mabuti raw na lunas sa may high blood pressure.
Gina-obra nga kokwa ro busoe it kakaw.
Ginagawang kokwa ang buto ng kakaw.
kalachuchi\kalatsutsi (Plumiera acuminata Air)--Ang tanim na ito ay tinatamin para gawing palamuti, lalo na ang knayang bulaklak. May dalawang kulay ang bulaklak nito: puti at rosas. Ang taas ng tanim nito ay umaabot sa 3 - 7 metro at may liku-likong puno. ang tanim na ito ay dinala dito ng mga Katsila, at ngayon ay makikita na lahat halos ng lugar sa Pilipinas.
Kon Flores de Mayo ginakuhit ro bueak it kalachuchi it mga unga agod daehon sa simbahan.
Kung flores de Mayo sinusungkit ng mga bata ang bulaklak ng kalatsutsi upang dalhin sa simbahan.
kamatis\kamatis (Lycopersicum esculentum Mill.)--Ang bunga ng tanim na ito ay ginagamit sa pangluluto at ginagawa ring ketsap. Ang taas ng tanim nito ay umaabot sa 0.5 - 2 metro. ang mga dahon nito ay pinate, oblong-avate. Ang bunga ng
Abu nga Bitamina C rp kamatis.
Maraming Bitaminang C ang kamatis.
kamantsile\kamanchile ((Pithellobium (Roxb.)--Ang tanim na ito ay may taas na 5-18 metro na may tinik. Ang balat ng puno nito ay ginagawang pangtina sa mga lamat at sa mga balat ng baka.
Sa Aklan, owa it gakaon it bunga it kamantsile.
Sa Aklan, walang kumakain ng bunga ng kamantsile.
iba\kamias--ito ay isang punong kahoy na ang bunga ay kulay berde at kung hinog na ay kulay dilaw at halos kasinglaki ng hinlalaking daliri ng tao at napakaasim. Ang bunga nito ay nilalagas sa sinigang at ginagamit din sa pagtanggal ng ng mga mantsa sa puting damit. Ang kahoy na ito ay nagmula sa India.
Ra uyahon ni Annabelle ay pareho kaaslum it iba.
Ang mukha ni Annabelle ay kasing-asim ng kamias.
kamote\kamote--(Ipomea batatas (Linn) Poir--Ang halaman na ito ay galing sa Mexico. Ang talbos nito ay mayaman sa Calcium at phosphorus. ginugulay at ang laman nama ay linalaga upang kainin.Ang laman nito ay mayaman sa carbohydrate, Bitamina A, B, C, at G.
May carotene kuno ro dueaw nga kamote.
May carotene daw ang dilaw na kamote.
kapayas\kapaya (Carica papaya L.)--ito ay higanteng halaman na umaabot ng 10 metro at makikita halos sa laht ng sulok ng Pilipinas. Karamihan sa mga papaya ay walang sanga. Berde ang bunga nito ngunit nagiging dilaw kapag naluto na. Ang bunga nito ay ginugulay at kung hinog naman ay kinakain.
Maisot eang ro kapayas nga native pero matam-is.
Maliit lang ang kapayang native ngunit napakatamis.
kape\kape (Coffea arabica Linn.)--Ang tnim na ito ay dinala sa Pilipinas ng mga Kastila. Ang taas ng kahoy na ito ay umaabot s 3 - 5 metro. Ang bulaklak nito ay puti. Ang bilog na bunga nito ay berde at kapag nahinog na ay nagiging pula.
Manami imnon ro kapeng barako.
Masarap inumin ang kapeng barako.
karot\karot--ito ay halamang-ugat na ang bunga ay mahaba atkulay-kahel. Ang ugat nito ay ginugulay o kinakain nang hilaw.
Ro karot sa Aklan hay halin sa Baguio.
Ang karot sa Aklan ay galing sa Baguio.
kasoy\kasuy (Anacardium occidentale Linn.)--Ang kahoy na ito ay nakikita sa maraming lugar sa Pilipinas. Ang bunga nito ay parang bunga ng mansana, bilog, na kung hinog ay mapakla. May buto ito na hugis mani ag kapag ihawin sa baka ay masarap kainin ang laman.
Sa Guimaras abu ro nagatanum it kasoy.
Sa Guimaras maraming nagtatanim ng kasoy,
katueanga\gumamela--(Hibiscus rosasinensis Linn)--ang tanim na ito ay pangpalamuti at pangbakod dahil sa masanga at madahong katawan. Dati tanging pula ang kulay ng bulaklak ng gumamela, ngunit ngayon may mayroon nang dilaw, pula,at rosas.
Indi ko eon mahuyap ro mga barayti it katueanga.
Hindi ko na mabilang ang barayti ng gumamela.
katumbae\sili (Capsicum annuum Linn.)--Ito ay isang halamang ang bunga ay maanghang at tinatawag din ng ganito. Ang dahon nito ay ginugulay din.
Ginaeamhay ro dahon it katumbae sa linaga nga manok.
Ang dahon ng sili ay ginugulay sa linagang manok.
katurai\katurai --halamang tumataas mula lima hanggang 12 metro. Mapuputi ang mga bulaklak at pito hanggang siyam na sentimetro ang haba.
Ginahimo nga salad ro bueak it katurai.
Ginagawang salad ang bulaklak ng katurae.
kintsay\kintsay---
Ginahaeugay ro kinsay sa batchoy.
Hinahalo ang kinsay sa batchoy.
kogon\kogon (Imperata cylindrica (Linn) Beauv. var. Koenigh (Retz)Benth.)--Ang damong ito ay laganap sa mga kaparangan; may mahabang dahon na karaniwang ginagamit sa pambubong ng bahay sa mga lalawigan.
Abu nga ginasip-on kon magbueak ro mga kogon.
Maraming sinisipon kapag namulaklak ang mga kogon.
kulitis\kulitis (Amaranthus spinosus Linn.)--halamang nakakahawig ng uray ngunit walang tinik at may kalambutan nang bahagya at madahon. Ang murang talbos ay ginugulay.
Masustansiya ag barato ro tanum nga kulitis.
Masustansiya at musra ang halamang kulitis.
kondol\kondol (Benincasa hispida (Thunb.) Cogn.)--Isang halamang baging na kauri ng upo at kalabasa na ang bunga ay ginagawang minatamis.
Owa ako it hilig magkaon it kondol
Wala akong hilig kumain ng kondol
labanos\labanos (Raphanus sativus Linn)--Ang gulay na ito ay tumutubo halos sa lahat na lugar ng Pilipinas. The gamot nito ay malaman, at maanghang. Ang dahon ay mabalahibo. Ang laman nito ay ginakain ng hilaw. And dahon din nito ay kinakain ng hilaw o linuluto.
Mas barato ro labanos kon tig-ilinit ku sa tig-ueoean.
Kung tag-araw mas mura ang labanos kaysa kung tag-ulan.
lansones\lansones (Lansium domesticum)--punongkahoy na tumataas nang hanggang 15 metro. Ang bunga nito ay mabulo, maliliit, dilaw at biluhaba, murang dilaw ang kulay at may lamang nahahati humigit-kumulang sa limang bahagi. Maaring may buto na nababalot ng lamang maputi, makatas, malinamnam o maasim at nanganganinganinag.
Sangkire ro bunga it lansones sa Aklan bangod sa Bagyo Frank.Raphanus sativus Linn.
Kakaunti ang bunga ng lansones sa Aklan dahil sa Bagyo Frank.
rekado/rekado--panghalong sangkap na idinaragdag sa mga lutuing pagkain para sumarap.
Naganami ro mga adobong manok bangod ginabutangan it laurel.
Sumasarap ang mga adobong manok dahil linalagyan ng laurel.
lagundi\lagundi(Vitex negundo Linn)--isang uri ng tanim na palumpong at masanga at gamot sa ubo.
Mabakae eon makaron ro mga tabletas nga lagundi sa mga boteka.
Mabibili na ngayon ang tabletas na lagundi sa mga boteka.
simuyaw\kalamansi(Citrus microcarpa Bunge)--isang uri ng sitrus na maasim ang bunga na kasinglaki ng hulen.
Ginabutang sa bino ro duga it simuyaw.
Linalagay sa alak ang katas ng kalamnsi.
tangkong\kangkong (Ipomoea aquatica Forak)--isang tanim na tumutubo sa tubig at ginugulay.
Gabuoe kami it tnagkong sa sapa.
Kumukuha kami ng kangkong sa sapa.
Manami kan-on ro abukado kapin pa gid kon butangan it gatas.
Masarap kainin ang abukado lalo na kung lagyan ito ng gatas.
adelpaa\adelpa (Nerium indicum)--isang uri ng tanim na tuwid at makinis na palumpong na isa at kalahati hanggang tatlong metro ang taas. Makitid ang dahong pahaba na may sampu hanggang 1.5 metro ang baba. Iba't-iang kulay ang bulaklak: puti, rosas, pula o dilaw.
Tinapas ni Lola ro gintanum nga adelpa ni Lolo.
Pinutol ni Lola ang tinanim na adelpa ni Lolo.
amarillo\amarillo (Tagetes erecta)--isang uri ng halamang -damong may maalingasaw na amoy; 0.3 hanggang 0.8 metro ang taas, tuwid, makinis, masanga at karaniwang inaalagaan upang ipampalamuti.
Owa kami ginapahampang ni Nanay sa may puno it amarillo.
Hindi kami pinalalaro ni Nanay sa puno ng amarillo.
amorseko\amorseko (Andropogon aciculatus)--Damong ligaw na karaniwang tumutubo sa kabukiran, may dahong makitid atmahaba at maliit na bungang kapag tuyo na ay kumakapit sa damit.
Abu nga maorseko ro nagsab-it sa saewae ko.
Maraming amorseko ang kumapit sa pantalon ko.
asueto\asuete (Bixa orellana Linn.)--isang tanim kung saan ang kanyang buto ay linalagay sa pagkain upang pumula ito. Ginagamit din ito sa paggawa ng butter. Ang pulang kulay nito ay tinatawag na bixin.
Kung magluto ng adobo ang tatay ko ay linalagyan niya ito ng aswete.
Kon mag-eaha si Tatay it adobo hay ginabutangan nana ra it aswete.
atis\atis (Anona squamosa)--ito ay isang tanim na dinala sa Pilipinas ng mga Espanyol. Ang bunga nito ay bilog at napasarap kainin kapag hinog. Linalagay din ito sa ice cream.
Kunta may atis nga owa it busoe.
Sana may atis na walang buto.
baeatong\munggo (Phaseolus aureus Roxb)--ito ay isang herb at ang buto nito ay nilulutong gulay. Ang buto nito ay maliliit at sagana sa protina. Ang kulay ng buto nito ay berde, mayroon ding dilaw.
Indi masyado magkaon it baeatong ay abu kara ra uric acid.
Huwag masyadong magkakain ng munggo dahil marami itong uric acid.
balete\balete--ito ay isang kahoy. Ang balat nito ay sakana sa tanin. Ang ugat at ang dahon nito kapag nilaga ay mabuting panglinis ng mga sugat, pwede rin daw itong gamot sa sakit sa liver. Maraming taong takot sa kahoy na ito dahil tinitirahan daw ito ng mga kapre.
May kapre kuno nga naga-estar sa balete.
May kapre raw na tumitira sa balete.
balinghoy\kasaba--kamoteng-kahoy; ang gamot nito ay linalaga at ginagawang pagkain
Gina-obra nga suman ro balinghoy.
Gina-obra nga suman ro balinghoy.
Ginagawang suman ang kasaba.
banaba\banaba (Banaba Lagerstoemia speciosa Lythraceae)---malaking punongkahoy, Ang dahon nito ay gamot sa bato o sa pantog, sa indi pag-ihi o balisawsaw.
Ro banaba hay buoeng sa bato sa kidney.
Ang banaba ay gamot sa bato sa kidney.
banabana\guyabano--isang punong kahoy na umaabot hanggang pitong metro ang taas. Ang bunga nito ay malaki, makatas, baku-bakong hugis-itlog, may tinik, at maasim-asim.
Maaslom ro bunga it banabana.
Maasim ang bunga ng guyabano.
bangkae\bangkal--isang punong kahoy na tumataas nang hanggang 25 metro at lumalaki ang katawan nang hanggang 50 sentimetro. Ang mga bulaklak ay dilaw at tumutubo na parang ulong bilog na siyang tinutubuan ng bungang malaman. Ang nilagang balat ay gamot sa mga sugat, sa ngipin.
Ro dahon it bangkae hay bueong sa regla.
Ang dahon ng bangkal ay gamot sa regla.
bawang\bawang--isang tanim na ginagamit sa pampalasa.
Ro bawang kuno hay kuntra sa aswang.
Ang bawang daw ay panlaban sa aswang.
bayawas\bayabas--isang bungang kahoy na ang bunga ay bilog, at kung hinog ay dilaw ag mabango.
Naghueat si Juan Tamad sa pagkahueog it bayawas.
Naghintay si Juan Tamad sa pagkakahulog ng bayabas.
bugnay\bignay (Antidesma bunius Linn)--isang punong kahoy na lumalaki mula apat hanggang sampung metro, may dahong taluhaba at makintab na ang dulo ay tulis at ang bunga ay kumpol-kumpol na tila duhat.
Pwedeng obrahon nga bino ro ro bugnay.
Pwedeng gawing alak ang bignay.
butong\kawayan--punong halaman na ang puno ay tumataas hanggang 25 metro at lumalaki ang katawan nang gahita, butas o hungkag ang loob, biyas-biyas ang katawan na mahahati ng mga buko na siyang sinusplingan ng maliliit na sanga o siit.
Sa Aklan owa it siit ro mga butong.
Sa Aklan walang tinik ang mga kawayan.
bunga\bunga--isang palma at ang bunga nito ay sangkap sa nganga.
Ang bunga raw ay isang lason.
Ro bunga kuno hay lason.
dalandan\dalandan/kahel (Citrus sinensis)--maliit na punongkahoy na matinik at may mga dahong parang nagkakadalawang hati na makitid ang puno ngunit malapad ang dulo
Bukon eang it Bitamina C ro mabuoe sa ana kara nga duga.
Hindi lang Bitamina C ang makukuha sa katas nito.
dalanghita\dalanghita--maliit na punongkahoy. ang dahon nito ay makinis, may kpagkataluhaba. Ang mga bulaklak ay puti, maiigsi ang tangkay at karaniwan ay isahan. Ang bunga ay lunti o nagiging manilaw-nilaw o maberde-berdeng-dilaw o kulay-dalandan at maluwag ang balat.
Ro dlanghita hay maaslom man pareho it simuyaw.
Ang dalanghita ay maasim din katulad ng kalamansi.
dapdap\dapdap--punongkahoy na nangungulag and dahon sa panahon ng pamumulaklak at tumataas nang hanggang 15 metro. Ang bulakalak ay may malalaki at mapupulang talulot.
Ingko ueo it manok ro bueak it dapdap.
Parang ulo ng manok ang bulaklak ng dapdap.
dita\dita--isang punong kahoy na makinis at tumataas nang mulaanim hanggang 20 metro. Mapait at malagatas ang katas nito na panlunas sa lagnat, pagtatae at disintirya.
Owa eon ako kakita it dita sa amon nga barangay.
Hindi na ako nakakita ng dita sa amng baangay.
durian\durian (Durio zibethinus Murr)--isang punongkahoy na tumataas nang hanggang 20 metro o higit pa. Ang bunga nito ay binabalutan ng ng matigas na balat na may matatalim at matitigas na tinik. ang laman it malabot, maputi-puti at masarap ngunit may masamang amoy.
Sa Banga nagatanum sanda it durian.
Sa Banga nagtatanim sila ng duiran.
eangka\langka (Artocarpus heterophyllus Lam)--nangka, malaking prutas na malalaki ang maraming buto. Umaabot ng 8-15 metro ang taas ng p[unong-kahoy na ito. Ang bunga nito ay umaabot ng 50 kilo.
Mahumot ro eutong eanga.
Mabango ang hinog na nangka.
eukalipto\eukalipto--punongkahoy na tumataas nang hanggang 15 metro o higit pa na ang balat ay abuhin at natatanggal sa maninipis na piraso. Ang langis nito ay mabisang panlunas.
Ginabueong ro dahon it eucalyptus sa ubo.
Gamot sa ubo ang dahon ng eucalyptus.
eunga\linga--isang tuwid, taunan at mabulong halamangdamo na tumataas ng hanggang 80 sentimetro. Ang bunga nito ay nakukunan ng langis at naisasangag upang ibudbod sa iba't-ibang uri ng kakanin.
Ginabubod ro eunga sa turon nga saging.
Binububod ang linga sa turon na saging.
gaeang\balimbing (Averrhoa carambola Linn.)--isang uring punongkahoy na ang bunga ay nagtataglay ng limang patriyanggutong gilid.
May maaslum ag may matam-is nga baeang.
May maasim at may matamis na balingbing.
gugo\gugo--isang uri ng halaman na baging na may malakahoy na katawan. Ang upak ng puno nito ay ginagawang panlinis ng buhok.
Ginabanyos ro panit it gogo sa buhok agod maghining ra.
Pinapahid ang balat ng gogo sa buhok upang kuminang ito.
gratilis\datilis (Mutingia calabura Tiliaceae)--isang punong-kahoy na maliliit ang dahon at namumunga ng kasinglaki ng daliri. Kinakain ito kapag hinog na.
Owa't nagakaon it gratilis sa Aklan.
Walang kumakain ng datilis sa Aklan.
gulasiman\kolasiman o golasiman (Portulaca oleracea Linn)--damo na ang katawan, mga sanga pati na dahon ay mapipintog, bahagya nang sa lupa at halos pagapang na kumakalat sa kinatutubuan; mabuting ipakain sa baboy. Pero ginagamit din daw ito na pampalamig sa lagnat.
Ginabahog ro gulasiman sa mga boboy.
Pinapakain ang gulasiman sa mga boboy.
gutaw\gabi (Colocasia esculenta (Linn)--isang uri ng halaman na ang dahon ay malapad. Ang tangkay, dahon, at ang laman nito ay ginugulay. Ang mainit na laman nito ay linalagay sa lugar na may rayuma.
Manami payukan ro dahon it gutaw.
Masarap gataan ang dahon ng gabi.
hagonoi\hagonoi (Wedelia biflora (Linn)--ang baging na ito ay tumutubo ito malapit sa ilog at sa mga dalampasigan. Umaakyat itong tanim sa mga puno. Umaabot ang haba nito hanggang 6 - 8 sentemetro. Ang dahon nito ay ginagamit na panghugas ng ulcer; ang katas ng dahon nito ay hinahaluan ng gatas ng baka at pinapainum sa bagong nanganak na ina. Gamot din daw ito sa malaria.
Bueong kuno sa katoe ro pinabukaeang dahon it hagonoi.
Gamot daw sa kati ang pinakuluang dahon ng hagonoi.
aeanghilan\ilang-ilang/ilang-ilang--Halos kasinghaba ng dahon ng kape ang haba ng dahon ng ilang-ilang, at halos kasingtaas din ang puno nito sa kape. Ang bulaklak nito ay mabango at ginagawang lei o buke para sa mga panauhin.
Abung puno it ilang-ilang sa Laguna.
Maraming punong ilang-ilang sa Laguna.
madre de kape\ipil-ipil (leucaena glauca (Linn) Benth--Ang punong kahoy na ito ay makikita halos sa lhat ng lugar sa Pilipinas. Ito ay galing sa Tropical America. Ito ay umaabot mula 2 -6 metro ang taas. Ang dahon nito ay compounded o maliit na umaabot sa 15-25 sentimetro. Madalas ginagamit ito na panggatong. Sa ibang lugar sa Pilipinas, ang mga buto nito ay ginagawang kape. ang dahon nito ay pwedeng ipakain sa kambing at baka, ngunit masama sa kabayo.
Matibay nga poste ro madre de kape.
Matibay na poste ang ipil-ipil.
kadyos\gablos o kadios (Cajanus cajan (Linn) Millsp.--Ang tanim na ito ay mula sa Malaya. Ang tanim na ito hay masanga, mabalahibo, at tuwid, at umaabot ng 1 - 2 metro ang taas. Ang buto nito at ang talbos ay ginugulay. subalit sa Aklan ang buto lang ang kinakain, madalas may halong baboy at langka. Ang dinurog na buto nito ay ginagamit sa namamagang parti ng katawan.
Paborito it mga Ilonggo ro kadyos. Paborito ng nga Ilonggo ang kadyos.
cacao\cacao ( Theobroma cacao Linn)--ang tanim na ito ay tumutubo sa mababang lugar ng Pilipinas. At ito ay nagmula sa Mexico. Ito ay may taas na 3 - 5 metro. ang mga dahon ay oblong at umaabot sa 15 - 4 sentimetro. Ang buto nito ay ginagawang cacao, tsukolet, at butter. Ang langis ng cacao ay mabuti raw na lunas sa may high blood pressure.
Gina-obra nga kokwa ro busoe it kakaw.
Ginagawang kokwa ang buto ng kakaw.
kalachuchi\kalatsutsi (Plumiera acuminata Air)--Ang tanim na ito ay tinatamin para gawing palamuti, lalo na ang knayang bulaklak. May dalawang kulay ang bulaklak nito: puti at rosas. Ang taas ng tanim nito ay umaabot sa 3 - 7 metro at may liku-likong puno. ang tanim na ito ay dinala dito ng mga Katsila, at ngayon ay makikita na lahat halos ng lugar sa Pilipinas.
Kon Flores de Mayo ginakuhit ro bueak it kalachuchi it mga unga agod daehon sa simbahan.
Kung flores de Mayo sinusungkit ng mga bata ang bulaklak ng kalatsutsi upang dalhin sa simbahan.
kamatis\kamatis (Lycopersicum esculentum Mill.)--Ang bunga ng tanim na ito ay ginagamit sa pangluluto at ginagawa ring ketsap. Ang taas ng tanim nito ay umaabot sa 0.5 - 2 metro. ang mga dahon nito ay pinate, oblong-avate. Ang bunga ng
Abu nga Bitamina C rp kamatis.
Maraming Bitaminang C ang kamatis.
kamantsile\kamanchile ((Pithellobium (Roxb.)--Ang tanim na ito ay may taas na 5-18 metro na may tinik. Ang balat ng puno nito ay ginagawang pangtina sa mga lamat at sa mga balat ng baka.
Sa Aklan, owa it gakaon it bunga it kamantsile.
Sa Aklan, walang kumakain ng bunga ng kamantsile.
iba\kamias--ito ay isang punong kahoy na ang bunga ay kulay berde at kung hinog na ay kulay dilaw at halos kasinglaki ng hinlalaking daliri ng tao at napakaasim. Ang bunga nito ay nilalagas sa sinigang at ginagamit din sa pagtanggal ng ng mga mantsa sa puting damit. Ang kahoy na ito ay nagmula sa India.
Ra uyahon ni Annabelle ay pareho kaaslum it iba.
Ang mukha ni Annabelle ay kasing-asim ng kamias.
kamote\kamote--(Ipomea batatas (Linn) Poir--Ang halaman na ito ay galing sa Mexico. Ang talbos nito ay mayaman sa Calcium at phosphorus. ginugulay at ang laman nama ay linalaga upang kainin.Ang laman nito ay mayaman sa carbohydrate, Bitamina A, B, C, at G.
May carotene kuno ro dueaw nga kamote.
May carotene daw ang dilaw na kamote.
kapayas\kapaya (Carica papaya L.)--ito ay higanteng halaman na umaabot ng 10 metro at makikita halos sa laht ng sulok ng Pilipinas. Karamihan sa mga papaya ay walang sanga. Berde ang bunga nito ngunit nagiging dilaw kapag naluto na. Ang bunga nito ay ginugulay at kung hinog naman ay kinakain.
Maisot eang ro kapayas nga native pero matam-is.
Maliit lang ang kapayang native ngunit napakatamis.
kape\kape (Coffea arabica Linn.)--Ang tnim na ito ay dinala sa Pilipinas ng mga Kastila. Ang taas ng kahoy na ito ay umaabot s 3 - 5 metro. Ang bulaklak nito ay puti. Ang bilog na bunga nito ay berde at kapag nahinog na ay nagiging pula.
Manami imnon ro kapeng barako.
Masarap inumin ang kapeng barako.
karot\karot--ito ay halamang-ugat na ang bunga ay mahaba atkulay-kahel. Ang ugat nito ay ginugulay o kinakain nang hilaw.
Ro karot sa Aklan hay halin sa Baguio.
Ang karot sa Aklan ay galing sa Baguio.
kasoy\kasuy (Anacardium occidentale Linn.)--Ang kahoy na ito ay nakikita sa maraming lugar sa Pilipinas. Ang bunga nito ay parang bunga ng mansana, bilog, na kung hinog ay mapakla. May buto ito na hugis mani ag kapag ihawin sa baka ay masarap kainin ang laman.
Sa Guimaras abu ro nagatanum it kasoy.
Sa Guimaras maraming nagtatanim ng kasoy,
katueanga\gumamela--(Hibiscus rosasinensis Linn)--ang tanim na ito ay pangpalamuti at pangbakod dahil sa masanga at madahong katawan. Dati tanging pula ang kulay ng bulaklak ng gumamela, ngunit ngayon may mayroon nang dilaw, pula,at rosas.
Indi ko eon mahuyap ro mga barayti it katueanga.
Hindi ko na mabilang ang barayti ng gumamela.
katumbae\sili (Capsicum annuum Linn.)--Ito ay isang halamang ang bunga ay maanghang at tinatawag din ng ganito. Ang dahon nito ay ginugulay din.
Ginaeamhay ro dahon it katumbae sa linaga nga manok.
Ang dahon ng sili ay ginugulay sa linagang manok.
katurai\katurai --halamang tumataas mula lima hanggang 12 metro. Mapuputi ang mga bulaklak at pito hanggang siyam na sentimetro ang haba.
Ginahimo nga salad ro bueak it katurai.
Ginagawang salad ang bulaklak ng katurae.
kintsay\kintsay---
Ginahaeugay ro kinsay sa batchoy.
Hinahalo ang kinsay sa batchoy.
kogon\kogon (Imperata cylindrica (Linn) Beauv. var. Koenigh (Retz)Benth.)--Ang damong ito ay laganap sa mga kaparangan; may mahabang dahon na karaniwang ginagamit sa pambubong ng bahay sa mga lalawigan.
Abu nga ginasip-on kon magbueak ro mga kogon.
Maraming sinisipon kapag namulaklak ang mga kogon.
kulitis\kulitis (Amaranthus spinosus Linn.)--halamang nakakahawig ng uray ngunit walang tinik at may kalambutan nang bahagya at madahon. Ang murang talbos ay ginugulay.
Masustansiya ag barato ro tanum nga kulitis.
Masustansiya at musra ang halamang kulitis.
kondol\kondol (Benincasa hispida (Thunb.) Cogn.)--Isang halamang baging na kauri ng upo at kalabasa na ang bunga ay ginagawang minatamis.
Owa ako it hilig magkaon it kondol
Wala akong hilig kumain ng kondol
labanos\labanos (Raphanus sativus Linn)--Ang gulay na ito ay tumutubo halos sa lahat na lugar ng Pilipinas. The gamot nito ay malaman, at maanghang. Ang dahon ay mabalahibo. Ang laman nito ay ginakain ng hilaw. And dahon din nito ay kinakain ng hilaw o linuluto.
Mas barato ro labanos kon tig-ilinit ku sa tig-ueoean.
Kung tag-araw mas mura ang labanos kaysa kung tag-ulan.
lansones\lansones (Lansium domesticum)--punongkahoy na tumataas nang hanggang 15 metro. Ang bunga nito ay mabulo, maliliit, dilaw at biluhaba, murang dilaw ang kulay at may lamang nahahati humigit-kumulang sa limang bahagi. Maaring may buto na nababalot ng lamang maputi, makatas, malinamnam o maasim at nanganganinganinag.
Sangkire ro bunga it lansones sa Aklan bangod sa Bagyo Frank.Raphanus sativus Linn.
Kakaunti ang bunga ng lansones sa Aklan dahil sa Bagyo Frank.
rekado/rekado--panghalong sangkap na idinaragdag sa mga lutuing pagkain para sumarap.
Naganami ro mga adobong manok bangod ginabutangan it laurel.
Sumasarap ang mga adobong manok dahil linalagyan ng laurel.
lagundi\lagundi(Vitex negundo Linn)--isang uri ng tanim na palumpong at masanga at gamot sa ubo.
Mabakae eon makaron ro mga tabletas nga lagundi sa mga boteka.
Mabibili na ngayon ang tabletas na lagundi sa mga boteka.
simuyaw\kalamansi(Citrus microcarpa Bunge)--isang uri ng sitrus na maasim ang bunga na kasinglaki ng hulen.
Ginabutang sa bino ro duga it simuyaw.
Linalagay sa alak ang katas ng kalamnsi.
tangkong\kangkong (Ipomoea aquatica Forak)--isang tanim na tumutubo sa tubig at ginugulay.
Gabuoe kami it tnagkong sa sapa.
Kumukuha kami ng kangkong sa sapa.
Mga Katawagan Tungkol Sa Patay
aguniyas
Namatay si Lola Juana amo ron nga may aguniyas.
bangkay\bangkay
Ang bangkay ni Henry hay ginhamyang sa simbahan.
banhaw\muling pagkabuhay
Si Hesu Kristo hay nagbanhaw pagkataliwan it tatlong adlaw.
Si Hesu Kristo ay muling nabuhay pagkaraan ng tatlong araw.
benditahan\basbasan
Ro patay hay ginabinditahan it pare bag-o iebong.
Ang patay ay binabasbasan ng pare bago ito linilibing.
belasyon\padasal
Samtang una pa ro bangkay sa baeay hay may belasyon.
Habang nariyan pa ang bangkay sa bahay ay may padasal.
burdon\burdon (isang laro kung may patay)
Naghampang kami it burdon kabii sa baeay nila Lola Juana.
Naglaro kami kagabi ng burdon sa baeay nanday Lola Juana.
dalamhati
embalsamo\embalsamo
Ro mga Muslim hay owa gabalsamo ku andang bangkay.
Ang mga Muslim ay hindi nagbabalsamo ng kanilang bangkay.
embalsamador\embalsamador
Si Pedro nga amigo ko hay sangka embalsamador.
Si Pedro na kaibigan ko ay isang embalsamador.
espirito\espireto
eubong
eubonganan\puntod
eueobngan/hukay o libingan
eulogiya
gaba\karma
goso\malungkot na tula
hagulgol\wawaw
hikug\pagbinti
himumugto
kabaong\ataol
kaeag\kaluluwa
kaekaeon\hkayin
kamangeaw\dalamhati
karo sa patay\karo ng patay
katapusan\katapusan ng pagdadasal (9th day)
kumplianyo
lamay
lapida\lapida
last sacrament
luto\magluluksa
luwa\luwa
magkalisod\maulila
mahjong\mahjong
Kon may patay hay abu ro nagahampang it mahjong.
Kung may patay maraming tao ang nagmamajong.
monumento\bantayog
Ro monumento si Rizal hay makita sa plasa.
Makikita ang bantayog ni Rizal sa plasa.
mortal\mortal
Ro mga tawo hay mortal.
Ang mga tao ay mortal.
morgi\morge
Gindiretso ro bangkay ni Juan sa morgi.
Tinuloy ang bangkay ni Juan sa morge.
mueto/multo
Ro mueto ni Juana ay nakita ko.
Ang multo ni Juana ay nakita ko.
pag-eubong\paglibing
Pag-eubong ni Pedro abu ro nagkumpanyar.
Nang ilibing si Pedro ay maraming nagsipaglibing.
luto\pagluluksa
Ro mga miyembro it pamilya nga namatayan hay nagaluto.
Ang miyembro it ng pamilya na namatayan ay nagluluksa.
pangadi/dalangin
May pangadi sa baeay ni Juan hindunang gabii.
May padasal sa bahay ni Juan mamayang gabi.
pangsiyam--pang siyam na araw ng dasal sa patay.
Nagapriparar it pagkaon sa pangsiyam.
Naghahanda ng maraming pagkain sa pagsiyam.
pantiyon\mausolero
Ro pantiyon it mga manggaranon hay pareho it mansiyon.
Ang mausolero ng mga mamayaman ay parang mansiyon.
patay\patay
Ginhamyang ro patay sa simbahan.
Nakalatay ang bangkay sa simbahan.
patnog\walang katumbas na salita sa Filipino--pangatlong araw mula nang mamatay
Kon may patnog, may handaan.
Kung may patnopg, may handaan.
prosisyon\prosisyon
Ro prosisyon sa pag-eubong ni Cory hay sobra sangka kilometro.
Ang prosisyon sa paglibing ni Cory ay higit isang kilometro.
punerarya\punerarya
Ro punenarya Sumo ro naghatod sa sementeryo sa bangkay ni Lola.
Ang punenaryo Sumo ang naghatid sa bangkay ni Lola sa libingan.
purgatoryo\purgatoryo
Ro mga unga kuno nga namatay hay gaagto sa purgatoryo.
Ang mga batang namatay ay pumupunta raw sa purgatory.
sementeryo\libingan
Puno eon makaron ro sementeryo tawo ay Pista it Patay.
Puno na ngayon ng tao ang libingan dahil Pista ng Mga Patay.
tika\huling hininiga
Hakita ko nga nagtika si Nanay bag-o imaw mamatay.
Nakita ko ang huling paghinga ni Nanay bago siya namatay.
tong-it\tong-it
Katuead ku hampang nga tumbo, uso man ro hampang nga tong-it.
Katulad ng tumbo, uso ring ang larong tong-it.
tumbo\tumbo (isang laro kung may patay)
Uso ro hampang nga tumbo sa baeay nga may patay.
Uso ang larong tumbo sa bahay ng may patay.
Namatay si Lola Juana amo ron nga may aguniyas.
bangkay\bangkay
Ang bangkay ni Henry hay ginhamyang sa simbahan.
banhaw\muling pagkabuhay
Si Hesu Kristo hay nagbanhaw pagkataliwan it tatlong adlaw.
Si Hesu Kristo ay muling nabuhay pagkaraan ng tatlong araw.
benditahan\basbasan
Ro patay hay ginabinditahan it pare bag-o iebong.
Ang patay ay binabasbasan ng pare bago ito linilibing.
belasyon\padasal
Samtang una pa ro bangkay sa baeay hay may belasyon.
Habang nariyan pa ang bangkay sa bahay ay may padasal.
burdon\burdon (isang laro kung may patay)
Naghampang kami it burdon kabii sa baeay nila Lola Juana.
Naglaro kami kagabi ng burdon sa baeay nanday Lola Juana.
dalamhati
embalsamo\embalsamo
Ro mga Muslim hay owa gabalsamo ku andang bangkay.
Ang mga Muslim ay hindi nagbabalsamo ng kanilang bangkay.
embalsamador\embalsamador
Si Pedro nga amigo ko hay sangka embalsamador.
Si Pedro na kaibigan ko ay isang embalsamador.
espirito\espireto
eubong
eubonganan\puntod
eueobngan/hukay o libingan
eulogiya
gaba\karma
goso\malungkot na tula
hagulgol\wawaw
hikug\pagbinti
himumugto
kabaong\ataol
kaeag\kaluluwa
kaekaeon\hkayin
kamangeaw\dalamhati
karo sa patay\karo ng patay
katapusan\katapusan ng pagdadasal (9th day)
kumplianyo
lamay
lapida\lapida
last sacrament
luto\magluluksa
luwa\luwa
magkalisod\maulila
mahjong\mahjong
Kon may patay hay abu ro nagahampang it mahjong.
Kung may patay maraming tao ang nagmamajong.
monumento\bantayog
Ro monumento si Rizal hay makita sa plasa.
Makikita ang bantayog ni Rizal sa plasa.
mortal\mortal
Ro mga tawo hay mortal.
Ang mga tao ay mortal.
morgi\morge
Gindiretso ro bangkay ni Juan sa morgi.
Tinuloy ang bangkay ni Juan sa morge.
mueto/multo
Ro mueto ni Juana ay nakita ko.
Ang multo ni Juana ay nakita ko.
pag-eubong\paglibing
Pag-eubong ni Pedro abu ro nagkumpanyar.
Nang ilibing si Pedro ay maraming nagsipaglibing.
luto\pagluluksa
Ro mga miyembro it pamilya nga namatayan hay nagaluto.
Ang miyembro it ng pamilya na namatayan ay nagluluksa.
pangadi/dalangin
May pangadi sa baeay ni Juan hindunang gabii.
May padasal sa bahay ni Juan mamayang gabi.
pangsiyam--pang siyam na araw ng dasal sa patay.
Nagapriparar it pagkaon sa pangsiyam.
Naghahanda ng maraming pagkain sa pagsiyam.
pantiyon\mausolero
Ro pantiyon it mga manggaranon hay pareho it mansiyon.
Ang mausolero ng mga mamayaman ay parang mansiyon.
patay\patay
Ginhamyang ro patay sa simbahan.
Nakalatay ang bangkay sa simbahan.
patnog\walang katumbas na salita sa Filipino--pangatlong araw mula nang mamatay
Kon may patnog, may handaan.
Kung may patnopg, may handaan.
prosisyon\prosisyon
Ro prosisyon sa pag-eubong ni Cory hay sobra sangka kilometro.
Ang prosisyon sa paglibing ni Cory ay higit isang kilometro.
punerarya\punerarya
Ro punenarya Sumo ro naghatod sa sementeryo sa bangkay ni Lola.
Ang punenaryo Sumo ang naghatid sa bangkay ni Lola sa libingan.
purgatoryo\purgatoryo
Ro mga unga kuno nga namatay hay gaagto sa purgatoryo.
Ang mga batang namatay ay pumupunta raw sa purgatory.
sementeryo\libingan
Puno eon makaron ro sementeryo tawo ay Pista it Patay.
Puno na ngayon ng tao ang libingan dahil Pista ng Mga Patay.
tika\huling hininiga
Hakita ko nga nagtika si Nanay bag-o imaw mamatay.
Nakita ko ang huling paghinga ni Nanay bago siya namatay.
tong-it\tong-it
Katuead ku hampang nga tumbo, uso man ro hampang nga tong-it.
Katulad ng tumbo, uso ring ang larong tong-it.
tumbo\tumbo (isang laro kung may patay)
Uso ro hampang nga tumbo sa baeay nga may patay.
Uso ang larong tumbo sa bahay ng may patay.
Wednesday, April 29, 2009
Mga Kasapatan sa Preskang Tubig
aeugsok\dalag
Madanlog ro eawas it aeugsok.\Madulas ang katawan ng dalag.
egi\
Manami payukan ro egi.\Masarap gataan ang egi.
gurami\gurami
Mahumok ro toe-an ku gurami.\Malambot ang buto nga gurami.
kuhoe\kuhol
Mayad nga sabod ro kuhoe sa mga manok.\Mabuting subod ang kuhol sa mga manok.
pantat\hito
Owa eot native nga pantat sa Panay.\Wala ng katutubong hito sa Panay.
tilapia\tilapia
Ro tialpia sa Pilipinas hay naghalin sa Thailand.\Ang tilapia sa Pilipinas ay mula Thailand.
Madanlog ro eawas it aeugsok.\Madulas ang katawan ng dalag.
egi\
Manami payukan ro egi.\Masarap gataan ang egi.
gurami\gurami
Mahumok ro toe-an ku gurami.\Malambot ang buto nga gurami.
kuhoe\kuhol
Mayad nga sabod ro kuhoe sa mga manok.\Mabuting subod ang kuhol sa mga manok.
pantat\hito
Owa eot native nga pantat sa Panay.\Wala ng katutubong hito sa Panay.
tilapia\tilapia
Ro tialpia sa Pilipinas hay naghalin sa Thailand.\Ang tilapia sa Pilipinas ay mula Thailand.
Bodies of Water--ok
eawod-eawod\dagat-dagatan
basin\basin
baybay\baybay--pasigan ng dagat o ilog
Malinong ro baybay makaron.
Tahimik ang baybay ngayon
bubon\balon--hukay na malalim sa lupa na kinukunan ng tubig
Noon ang mga balon ay walang takip.
Kato ro mga bubon hay owa it takop.
busay\batis--maliit na ilog
Abu nga nagapaligos sa busay sa Jawili Falls.
Maraming naliligo sa Jawili Falls.
dagat\dagat--Malaking dagat; malawak na pook ng tubig na alat
Ro eukos hay madakpan sa dagat.
Nahuhuli ang pusit sa dagat.
dam\saplad--pagsasara ng daloy ng tubig ng sapa upang kung tuyo na ay mahuli ang isda
Maraming tilapia sa saplad.
Abu nga tilapia sa dam.
eawod\karagatan--ang malawak dagat
Lumagpak ang Air France sa Pacific Ocean.
Eumagpak ro Air France sa Pafic Ocean.
kanae\kanal--isang daluyan ng tubig
Haulog ang lasing sa kanal kagabi.
Nahueog ro hilong sa kanae kabii.
katunggan-isang lugar na may tubig-alat kung saan tumutubo ang mga nipa at ibang kahoy
Nagdakop kami it alimango sa katunggan.
Humuli kami ng alimnago sa katunggan.
lagon\lanaw--maliit, mababaw na dagat-dagatan
Bihira ang lanaw sa Aklan.
Owa eaeos it lagon sa Aklan.
suok\look (bay)--bai, bahagi ng dagat na may makipot na bukana. May look din ang tubig ay tabang.
May aeugsok sa suok.
May dalag sa look.
kipot\kipot--isang makitid na channel na nagdudugtong ang dalawang malalaking dagat.
Abong isda ag alimasag sa kipot it Aklan.
Maraming alimasag sa kipot ng aklan.
reservoir\imbakan ng tubig
Ilang tao na ang nahulog sa imbakan ng tubig?
Pilang bilog eon nga tawo ro nahueog sa reservoir?
sapa\sapa--maliit na ilug-ilugan
Masayang maligo sa sapa.
Masadya magpaligos sa sapa.
tangke\palaisdaan--isang pisikal na structure na iniimbakan ng tubig at linalagyan ng isda upang lumaki.
Ang sugpo ay pinapalaki sa palaisdaan.
Ginapagahoe eo sugpo sa tangke.
suba\ilog--Isang lugar kung saan dumadaloy ang tubig na nanggaling sa batis.
Maraming naglalaba sa ilog.
Abung nagapaligos sa suba.
suok\lawa--isang ilug-ilugan
Kasamang naliligo ang mga bata ag kalabaw sa lawa.
Magkaibahan ro mga unga ag anwang nga gapaligos sa suok.
basin\basin
baybay\baybay--pasigan ng dagat o ilog
Malinong ro baybay makaron.
Tahimik ang baybay ngayon
bubon\balon--hukay na malalim sa lupa na kinukunan ng tubig
Noon ang mga balon ay walang takip.
Kato ro mga bubon hay owa it takop.
busay\batis--maliit na ilog
Abu nga nagapaligos sa busay sa Jawili Falls.
Maraming naliligo sa Jawili Falls.
dagat\dagat--Malaking dagat; malawak na pook ng tubig na alat
Ro eukos hay madakpan sa dagat.
Nahuhuli ang pusit sa dagat.
dam\saplad--pagsasara ng daloy ng tubig ng sapa upang kung tuyo na ay mahuli ang isda
Maraming tilapia sa saplad.
Abu nga tilapia sa dam.
eawod\karagatan--ang malawak dagat
Lumagpak ang Air France sa Pacific Ocean.
Eumagpak ro Air France sa Pafic Ocean.
kanae\kanal--isang daluyan ng tubig
Haulog ang lasing sa kanal kagabi.
Nahueog ro hilong sa kanae kabii.
katunggan-isang lugar na may tubig-alat kung saan tumutubo ang mga nipa at ibang kahoy
Nagdakop kami it alimango sa katunggan.
Humuli kami ng alimnago sa katunggan.
lagon\lanaw--maliit, mababaw na dagat-dagatan
Bihira ang lanaw sa Aklan.
Owa eaeos it lagon sa Aklan.
suok\look (bay)--bai, bahagi ng dagat na may makipot na bukana. May look din ang tubig ay tabang.
May aeugsok sa suok.
May dalag sa look.
kipot\kipot--isang makitid na channel na nagdudugtong ang dalawang malalaking dagat.
Abong isda ag alimasag sa kipot it Aklan.
Maraming alimasag sa kipot ng aklan.
reservoir\imbakan ng tubig
Ilang tao na ang nahulog sa imbakan ng tubig?
Pilang bilog eon nga tawo ro nahueog sa reservoir?
sapa\sapa--maliit na ilug-ilugan
Masayang maligo sa sapa.
Masadya magpaligos sa sapa.
tangke\palaisdaan--isang pisikal na structure na iniimbakan ng tubig at linalagyan ng isda upang lumaki.
Ang sugpo ay pinapalaki sa palaisdaan.
Ginapagahoe eo sugpo sa tangke.
suba\ilog--Isang lugar kung saan dumadaloy ang tubig na nanggaling sa batis.
Maraming naglalaba sa ilog.
Abung nagapaligos sa suba.
suok\lawa--isang ilug-ilugan
Kasamang naliligo ang mga bata ag kalabaw sa lawa.
Magkaibahan ro mga unga ag anwang nga gapaligos sa suok.
Iba't-Ibang Galaw ng Tao
Kaeain-eain nga Hueag It Tawo
Alikumo\tinitiklop ang mga kamay sa harap ng kanyang dibdib
Naga-alikuno si Lolo kon naeamigan
Tinitiklop ni Lolo ang knayang mga kamay kapag siya nalalamigan.
alipugsa\nagpapalag--galaw ng katawan o bahagi nito na pabugsubugso at bigla (tulad ng naghihingalo)
Naga-alipugsa si Pedro pagdakop kana it pulis.
Nagpapalag si Pedro nang dakpin siya ng pulis
dis-og\tulak--paggamit ng lakas sa o laban sa isang bagay para maalis ito sa kinatatayuan.
Dinis-og ni Juan ro anang ka-iping sa bangko.
Tinulak ni Juan ang katabi niya sa silya.
dugkae\pagpukpok sa anuman
Dinugkae it bara ni Pedro ro baoe.
Dinugkae ni Pedro na bara ang baul.
dukit\siningit--paglalagay ng isang bagay sa pagitan ng dalawang bagay.
Dinukit ni Alma ro sueat sa libro.
Siningit ni Alma ang sulat sa aklan.
dukmoe\dakma--biglang pagkuha paghuli sa pamamagitan ng magkasaklob na palad na karaniwan ay ginagawa sa mga palaka, isda at iba pang mabilis umilag o tumakbo.
Dinukmoe ni Anna ro kwarta sa lamera.
Dinakma ni Anna ang pera sa lamesa.
duko\yuko--pagtungo ng ulo
Nagduko ro unga pag-agiku anang lolo.
Yumuko ang bata nang dumaan ang kanyang lolo.
dukoe\suntok--pagbuntalng kamayna nakatikomang mga daliri.
Dinukoe ni Pedro ro anang kontra.
Sinuntok ni Pedro ang kanyang kalaban.
dupa\dipa--pagkaunatng dalawang kamay sa magkabilang panig.
Nakaupa si Ninoy pag-hakwat kana sa tarmak.
Nakadipa si Ninoy nang buhatin siya sa tarmak.
dupea\dura--laway na ibinuga sa lupa
Gindupea ni Lola ra pila.
Dinura ni Lola ang kanyang laway.
eangoy\langoy--pagkawag opagkampay sa tubig
Mayad gidmag-eangoy si Josephine.
Mahusay lumangoy si Josephine.
eubid\namimilipit--namumulupot sa sakit (tulad ng sakit ng tiyan kung matindi ang sakit)
Naga-eubid si Juana sa kasakit ku anang tiya.
Namimilipit si Juana sa sakit ng kanyang tiyan.
eubog\higa--anyo o kalagayan ng tao o hayop na namamahinga nang lapat ang buong katawan
Pagkatapos it ilabas, mmayad nga mag-eubog.
Pagkakain ng pananghalian, mabuting humiga.
eukso\lukso--biglang pagpapaangat ng buong katawan buhat sa kinatututungan na sinusundan kaagad ng pagbaba sa lugar ding iyon or sa isang lugar na may distansya mula sa kinaroroonan
Eumokso si Mara sa katre.
Lumukso si Mara sa katre.
eumpat\talon--paglundag mula sa mataas na lugar
Eumompat ako pagkakita ko it sawa.
Tumalon ako nang makita ko ang ahas.
haboy\tapon--paghahagis o paglalagay ng isang bagay sa ibang lugar.
Hinaboy ko ro basura sa basurahan.
tinapon ko ang basura sa basurahan.
hapa\dapa--pagtumba na latag ang mukha at dibdib sa lupa.
Pagpumutok ang baril kinahangean nga maghapa ka.
Pagpumutok ang baril dapat ay dumapa ka.
igod\ipod--isang kilos na nakasayad sa sahig o sa lupa ang puwit
Ro unga hay gaigod.
Ang bata ay umiipod.
kaeot\kamot--kahig ng kuko sa bahaging makati
Kaeuta rang likod ay makakoe.
kamutin mo ang likod ko dahil makati.
kamang\gapang--mabagal na kilos na ang nagpapagalaw ay ang dalawang kamay at paa
Gakamang ro mga army.
Gumagapang ang mga army.
kindat\kindat--ang pagkurap
Kinindatan ni Rommel si Agnes.
Kumindat si Rommel kay Agnes.
kingking\kandirit--paglakad na isang paa lamang ang ginagamit
Gakingking ro unga paagto sa kusina.
Kumikandirit ang bata pamuntang kusina.
kiwi\simangot--umasim ang mukha
Nagkiwi si Lucy pagkakita kay Mario.
Sumimangot si Lucy nang makita si Mario.
kurog\nginig--ang pagngatal dahil sa ginaw o sa taas na lagnat
Nagakurog si Marcel sa kaeamig it panahon.
Nanginginig si Marcel sa ginaw ng panahon.
liad\liyad--ang pabaliktad na pagbaluktot ng katawan na usli ang tiya
Nagaliad si Pilita kon kumanta.
Lumiliad si Pilipita kapag kumakanta.
lingkod\upo--ayos ng tao na nakalapat ang puwit sa silya
Nagalingkod si Dionicio sa lameas.
Umuupo si Dionicio sa lamesa.
lingot\lingon--pabalik na tingin o tingin sa likuran
Lumingot si Tatay pagkakita ku amo.
Lumingon si Tatay nang makita ang unggoy.
kaya\tihaya--higa na ang likod ang nakasayad
Nagakaya si Bentong samtang nagakaon it mais.
Nakatihaya si Bentong habang kumakain ng mais.
Paeakpak\palakpak--pagakpak ng kamay
Nagpaeakpak ro mga tawo pagkatapos it kanta si sharon.
Pumalakpak ang mga tao pagkatapos umawit si Sharon.
panghuy-ab\hikab--pagbuka ng bibig at paghinga tanda ng pag-aantok
Nagpanghuy-ab ro manugbueong bag-o maghilot.
Naghikab ang manggagamot bago siya humilot.
pangubaybay\hawak sa isang pader o biang bagay na mahawakan
Nagpangubaybay si Lola sa butong pag-agi sa taytay.
Humawak si Lola sa kawayan nang tumawid ng taytay.
panihoe\sipol--tunog o pagpapatunog sa bbig sa pamamagitan ng pagpapalabas ng hangin
Nagapanihoe si Elsa samtang nagapaligos.
sumisipol si Elsa habang naliligo.
piepig\pukpok--paltok ng malakas
Ginapiepig ni Greg ro tansan.
Pinupukpok ni greg ang tansan.
pitik\pitik--
Pinitik ku baye ro tiki sa lamesa.
Pinitik ng babae ang butiki sa lamesa.
piyong\kurap
Pagpiyong ni Hatton binira imaw ni Manny.
Nang kumurap si Hatton binira siya ni Manny.
pueot\dampot--pagkuha sa pamamagitan ng kamay ng anumang nasa sahig o ibaba
Pinueot ku magueang ro payong.
Dinampot ng matanda ang payong.
sakdat\tingkayad--nakaupo sa sakong ng paa na nakaangat sa lupa
Gasakdat ako pag-abot ni Nanay.
naktingkayad ako nang dumating si Nanay.
Siko\siko
Siniko ku drayber ro pasahero.
Siniko ng drayber ang pasahero.
sipa\sipa
sinipa ni Pedro ro manok.
sinipa ni Pedro ang manok.
siyagit\sumigaw
Nagsiyagit si Jen pagkakita it sawa.
sumigaw si Jen nang makita ang ahas.
takilid\tagilid
Nagtakilid si Juan kon magtueog.
Nakatagilid si Juan kung natutulog.
tanga\tanga
Tanan nga tawo nagtanga pag-agi it eroplan.
Tahat na tao ay nakatanga nang dumaan ang eroplano.
tiid\patiyad--dulo lamang daliri ang sumasayad
Nagtiid si Mario pagsueod sa andang kwarto.
Patiyad si Mario nang pumasok sa kanilang kwarto.
tueop\batok--
Tinueop ni Juan ang kanyang kalaban.
Binatukan ni Juan ang kanyang kalaban.
tuwad\tuwad--pagyuko o pagtungong pababa sa harapan na ang puwit ay higit na mataas kaysa ulo
Ro mag aswang kuno hay nagatulad sa bungsod.
Tumutuwad raw ang mga aswang sa bungsod.
wangot\tumingin sa likuran na parang galit
Gawangot si Esa pag-agi sa karsada.
Tumitingin ng masakit si Esa nagn dumaan sa karsada.
wisik\wisik--pagbasa sa anuman, sa pamamagitan g mga basang daliring iwinawiwas o iwinawagwag
Ginwisik ni Pedro ro tubi ra anang alima.
Winisik ni Pedro ang tubig sa kanyang alima.
Alikumo\tinitiklop ang mga kamay sa harap ng kanyang dibdib
Naga-alikuno si Lolo kon naeamigan
Tinitiklop ni Lolo ang knayang mga kamay kapag siya nalalamigan.
alipugsa\nagpapalag--galaw ng katawan o bahagi nito na pabugsubugso at bigla (tulad ng naghihingalo)
Naga-alipugsa si Pedro pagdakop kana it pulis.
Nagpapalag si Pedro nang dakpin siya ng pulis
dis-og\tulak--paggamit ng lakas sa o laban sa isang bagay para maalis ito sa kinatatayuan.
Dinis-og ni Juan ro anang ka-iping sa bangko.
Tinulak ni Juan ang katabi niya sa silya.
dugkae\pagpukpok sa anuman
Dinugkae it bara ni Pedro ro baoe.
Dinugkae ni Pedro na bara ang baul.
dukit\siningit--paglalagay ng isang bagay sa pagitan ng dalawang bagay.
Dinukit ni Alma ro sueat sa libro.
Siningit ni Alma ang sulat sa aklan.
dukmoe\dakma--biglang pagkuha paghuli sa pamamagitan ng magkasaklob na palad na karaniwan ay ginagawa sa mga palaka, isda at iba pang mabilis umilag o tumakbo.
Dinukmoe ni Anna ro kwarta sa lamera.
Dinakma ni Anna ang pera sa lamesa.
duko\yuko--pagtungo ng ulo
Nagduko ro unga pag-agiku anang lolo.
Yumuko ang bata nang dumaan ang kanyang lolo.
dukoe\suntok--pagbuntalng kamayna nakatikomang mga daliri.
Dinukoe ni Pedro ro anang kontra.
Sinuntok ni Pedro ang kanyang kalaban.
dupa\dipa--pagkaunatng dalawang kamay sa magkabilang panig.
Nakaupa si Ninoy pag-hakwat kana sa tarmak.
Nakadipa si Ninoy nang buhatin siya sa tarmak.
dupea\dura--laway na ibinuga sa lupa
Gindupea ni Lola ra pila.
Dinura ni Lola ang kanyang laway.
eangoy\langoy--pagkawag opagkampay sa tubig
Mayad gidmag-eangoy si Josephine.
Mahusay lumangoy si Josephine.
eubid\namimilipit--namumulupot sa sakit (tulad ng sakit ng tiyan kung matindi ang sakit)
Naga-eubid si Juana sa kasakit ku anang tiya.
Namimilipit si Juana sa sakit ng kanyang tiyan.
eubog\higa--anyo o kalagayan ng tao o hayop na namamahinga nang lapat ang buong katawan
Pagkatapos it ilabas, mmayad nga mag-eubog.
Pagkakain ng pananghalian, mabuting humiga.
eukso\lukso--biglang pagpapaangat ng buong katawan buhat sa kinatututungan na sinusundan kaagad ng pagbaba sa lugar ding iyon or sa isang lugar na may distansya mula sa kinaroroonan
Eumokso si Mara sa katre.
Lumukso si Mara sa katre.
eumpat\talon--paglundag mula sa mataas na lugar
Eumompat ako pagkakita ko it sawa.
Tumalon ako nang makita ko ang ahas.
haboy\tapon--paghahagis o paglalagay ng isang bagay sa ibang lugar.
Hinaboy ko ro basura sa basurahan.
tinapon ko ang basura sa basurahan.
hapa\dapa--pagtumba na latag ang mukha at dibdib sa lupa.
Pagpumutok ang baril kinahangean nga maghapa ka.
Pagpumutok ang baril dapat ay dumapa ka.
igod\ipod--isang kilos na nakasayad sa sahig o sa lupa ang puwit
Ro unga hay gaigod.
Ang bata ay umiipod.
kaeot\kamot--kahig ng kuko sa bahaging makati
Kaeuta rang likod ay makakoe.
kamutin mo ang likod ko dahil makati.
kamang\gapang--mabagal na kilos na ang nagpapagalaw ay ang dalawang kamay at paa
Gakamang ro mga army.
Gumagapang ang mga army.
kindat\kindat--ang pagkurap
Kinindatan ni Rommel si Agnes.
Kumindat si Rommel kay Agnes.
kingking\kandirit--paglakad na isang paa lamang ang ginagamit
Gakingking ro unga paagto sa kusina.
Kumikandirit ang bata pamuntang kusina.
kiwi\simangot--umasim ang mukha
Nagkiwi si Lucy pagkakita kay Mario.
Sumimangot si Lucy nang makita si Mario.
kurog\nginig--ang pagngatal dahil sa ginaw o sa taas na lagnat
Nagakurog si Marcel sa kaeamig it panahon.
Nanginginig si Marcel sa ginaw ng panahon.
liad\liyad--ang pabaliktad na pagbaluktot ng katawan na usli ang tiya
Nagaliad si Pilita kon kumanta.
Lumiliad si Pilipita kapag kumakanta.
lingkod\upo--ayos ng tao na nakalapat ang puwit sa silya
Nagalingkod si Dionicio sa lameas.
Umuupo si Dionicio sa lamesa.
lingot\lingon--pabalik na tingin o tingin sa likuran
Lumingot si Tatay pagkakita ku amo.
Lumingon si Tatay nang makita ang unggoy.
kaya\tihaya--higa na ang likod ang nakasayad
Nagakaya si Bentong samtang nagakaon it mais.
Nakatihaya si Bentong habang kumakain ng mais.
Paeakpak\palakpak--pagakpak ng kamay
Nagpaeakpak ro mga tawo pagkatapos it kanta si sharon.
Pumalakpak ang mga tao pagkatapos umawit si Sharon.
panghuy-ab\hikab--pagbuka ng bibig at paghinga tanda ng pag-aantok
Nagpanghuy-ab ro manugbueong bag-o maghilot.
Naghikab ang manggagamot bago siya humilot.
pangubaybay\hawak sa isang pader o biang bagay na mahawakan
Nagpangubaybay si Lola sa butong pag-agi sa taytay.
Humawak si Lola sa kawayan nang tumawid ng taytay.
panihoe\sipol--tunog o pagpapatunog sa bbig sa pamamagitan ng pagpapalabas ng hangin
Nagapanihoe si Elsa samtang nagapaligos.
sumisipol si Elsa habang naliligo.
piepig\pukpok--paltok ng malakas
Ginapiepig ni Greg ro tansan.
Pinupukpok ni greg ang tansan.
pitik\pitik--
Pinitik ku baye ro tiki sa lamesa.
Pinitik ng babae ang butiki sa lamesa.
piyong\kurap
Pagpiyong ni Hatton binira imaw ni Manny.
Nang kumurap si Hatton binira siya ni Manny.
pueot\dampot--pagkuha sa pamamagitan ng kamay ng anumang nasa sahig o ibaba
Pinueot ku magueang ro payong.
Dinampot ng matanda ang payong.
sakdat\tingkayad--nakaupo sa sakong ng paa na nakaangat sa lupa
Gasakdat ako pag-abot ni Nanay.
naktingkayad ako nang dumating si Nanay.
Siko\siko
Siniko ku drayber ro pasahero.
Siniko ng drayber ang pasahero.
sipa\sipa
sinipa ni Pedro ro manok.
sinipa ni Pedro ang manok.
siyagit\sumigaw
Nagsiyagit si Jen pagkakita it sawa.
sumigaw si Jen nang makita ang ahas.
takilid\tagilid
Nagtakilid si Juan kon magtueog.
Nakatagilid si Juan kung natutulog.
tanga\tanga
Tanan nga tawo nagtanga pag-agi it eroplan.
Tahat na tao ay nakatanga nang dumaan ang eroplano.
tiid\patiyad--dulo lamang daliri ang sumasayad
Nagtiid si Mario pagsueod sa andang kwarto.
Patiyad si Mario nang pumasok sa kanilang kwarto.
tueop\batok--
Tinueop ni Juan ang kanyang kalaban.
Binatukan ni Juan ang kanyang kalaban.
tuwad\tuwad--pagyuko o pagtungong pababa sa harapan na ang puwit ay higit na mataas kaysa ulo
Ro mag aswang kuno hay nagatulad sa bungsod.
Tumutuwad raw ang mga aswang sa bungsod.
wangot\tumingin sa likuran na parang galit
Gawangot si Esa pag-agi sa karsada.
Tumitingin ng masakit si Esa nagn dumaan sa karsada.
wisik\wisik--pagbasa sa anuman, sa pamamagitan g mga basang daliring iwinawiwas o iwinawagwag
Ginwisik ni Pedro ro tubi ra anang alima.
Winisik ni Pedro ang tubig sa kanyang alima.
Mga ordinal nga Numero
Pang-una\una
pangaywa\pangalawa
pangtatlo\pangatlo
pang-ap-at\pang-apat
panglima\panglima
pang-an-om\pang-anim
pangpito\pangpito
pangwawo\pangwalo
pangsiyam\pangsiyam
pangnapueo\pangsampu
tunga\kalahati
pangtatlong parti\isnagtatlo
pangap-at nga parti\isang-kapt
pangnapueong parti\ikasampung bahagi
pares it...\pares ng...
dosena\dosena
tunga nga dosena\kalahating dosena
doble\doble
una bes\minsan
pangaywa\makalawa
pangatlo\makatlo
pangaywa\pangalawa
pangtatlo\pangatlo
pang-ap-at\pang-apat
panglima\panglima
pang-an-om\pang-anim
pangpito\pangpito
pangwawo\pangwalo
pangsiyam\pangsiyam
pangnapueo\pangsampu
tunga\kalahati
pangtatlong parti\isnagtatlo
pangap-at nga parti\isang-kapt
pangnapueong parti\ikasampung bahagi
pares it...\pares ng...
dosena\dosena
tunga nga dosena\kalahating dosena
doble\doble
una bes\minsan
pangaywa\makalawa
pangatlo\makatlo
Kaeain-eain nga Petsa
adlaw\araw
adlaw-adlaw\araw-araw
agahon\umaga
bag-o magtruadlaw\bago magtanghali
gabii\gabi
hapon\hapon
hin-aga\bukas
hin-aga't gabii\bukas ng gabi
hinduna\mamaya
kabii\kagabi
kahapon\kahapon
ku isaeang dominggo\nakaraang linggo
ku nakataliwan nga buean\yong nakaraang buwan
ku nakataliwan nga dag-on\yong nakaraang taon
makaron\ngayon
makaron nga agahon\ngayong umaga
makaron nga truadlaw\ngayong tanghali
makaron nga gabii\ngayong gabi
makaronng hapon\ngayong hapon
panahon\panahon
rayang buean\itong buwan
rayang dominggo\itong linggo
sa masunod nga adlaw\bukas makalawa
sang buean\isang buwan
sang dag-on\isang taon
truadlaw\tanghali
ulihi nga adlaw\huling araw
tigsililak\tag-araw
tigtueobo\tagsibol
tigtaeagas\taglas
tig-eaeamig\taglamig
adlaw-adlaw\araw-araw
agahon\umaga
bag-o magtruadlaw\bago magtanghali
gabii\gabi
hapon\hapon
hin-aga\bukas
hin-aga't gabii\bukas ng gabi
hinduna\mamaya
kabii\kagabi
kahapon\kahapon
ku isaeang dominggo\nakaraang linggo
ku nakataliwan nga buean\yong nakaraang buwan
ku nakataliwan nga dag-on\yong nakaraang taon
makaron\ngayon
makaron nga agahon\ngayong umaga
makaron nga truadlaw\ngayong tanghali
makaron nga gabii\ngayong gabi
makaronng hapon\ngayong hapon
panahon\panahon
rayang buean\itong buwan
rayang dominggo\itong linggo
sa masunod nga adlaw\bukas makalawa
sang buean\isang buwan
sang dag-on\isang taon
truadlaw\tanghali
ulihi nga adlaw\huling araw
tigsililak\tag-araw
tigtueobo\tagsibol
tigtaeagas\taglas
tig-eaeamig\taglamig
Mga Parti it Simbahan
altar\altar
bangko\bangko
bintahan\bintitahan
bueonyagan\lugar ng pagbibinyagan
kampanaryo\kampanaryo
koro\koro
kumpisalan\kumpisalan
pulpito\pulpito
tabernakulo\tabernakulo
bangko\bangko
bintahan\bintitahan
bueonyagan\lugar ng pagbibinyagan
kampanaryo\kampanaryo
koro\koro
kumpisalan\kumpisalan
pulpito\pulpito
tabernakulo\tabernakulo
Iba't-Ibang Pagtawag: Sa Hayop
behehe--tawag sa kambing
kurukay--tawag sa manok
maa--tawag sa baka
miyaw/ming--tawag sa pusa
mehehe--tawag sa kabayo
nganga--tawag sa kalabaw
kurukay--tawag sa manok
maa--tawag sa baka
miyaw/ming--tawag sa pusa
mehehe--tawag sa kabayo
nganga--tawag sa kalabaw
Kaeain-eain nga Baho
Iba’t-Ibang Amoy
baho it alkohol\amoy ng alkohol
baho it paeay\amoy palay
baho't vino\amoy alak
bulok\mabulok
anghit\anghit
humot it agua\amoy ng pabango
maangtod\
maeangsa\malansa
mahumot\mahalimuyak
masangsang\masangsang (too strong a smell)
baho it alkohol\amoy ng alkohol
baho it paeay\amoy palay
baho't vino\amoy alak
bulok\mabulok
anghit\anghit
humot it agua\amoy ng pabango
maangtod\
maeangsa\malansa
mahumot\mahalimuyak
masangsang\masangsang (too strong a smell)
Iba Pa gid nga Tinuea--not included
Kaeain-eain nga Tinuea\Iba't-Iba Pang gulay
amamakoe\kabuti
Kon tag-uean, may nagatubo nga amamakoe sa puno it saging.
Kung tag-ulan, may tumutubong kabuti sa puno ng saging.
eabanos\labanos
maeang dahon it gutaw\tuyong tangkay ng gabi
puso\puso ng saging
taingang daga\taingang daga
ubod ng niyog\ubod ng niyog
uhong\kabuti
amamakoe\kabuti
Kon tag-uean, may nagatubo nga amamakoe sa puno it saging.
Kung tag-ulan, may tumutubong kabuti sa puno ng saging.
eabanos\labanos
maeang dahon it gutaw\tuyong tangkay ng gabi
puso\puso ng saging
taingang daga\taingang daga
ubod ng niyog\ubod ng niyog
uhong\kabuti
Kaeain-eain nga Tinuea: Bunga
baeatong\monggo
eangka\langka
kaeabasa\kalabasa
kapayas\papaya
kondol\kondol
malunggay\malunggay
maraguso\ampalaya
patani\patani
patola\patola
sayote\sayote
hamtak\sitao
taeong\talong
upo\upo
rimas\rimas
eangka\langka
kaeabasa\kalabasa
kapayas\papaya
kondol\kondol
malunggay\malunggay
maraguso\ampalaya
patani\patani
patola\patola
sayote\sayote
hamtak\sitao
taeong\talong
upo\upo
rimas\rimas
Iba't-bang Gulay: dahon
brokoli\brokoli
dahon it gabi\dahon ng gabi
eupo-eupo\
dahon it katumbae\dahon ng sili
dahon it malunggay\dahon ng malunngay
dahon it tagabang\dahon it saluyot
kulitis\kulitis
maragusro\ampalaya
pako\pako
pechay\pechay
repolyo\repolyo
spinach\spinach
ugbos it kaeabasa\dahon ng kalabasa
ugbos it kamote\talbos ng kamote
ugbos it kamoteng kahoy
dahon it gabi\dahon ng gabi
eupo-eupo\
dahon it katumbae\dahon ng sili
dahon it malunggay\dahon ng malunngay
dahon it tagabang\dahon it saluyot
kulitis\kulitis
maragusro\ampalaya
pako\pako
pechay\pechay
repolyo\repolyo
spinach\spinach
ugbos it kaeabasa\dahon ng kalabasa
ugbos it kamote\talbos ng kamote
ugbos it kamoteng kahoy
Kaeain-eain nga Sueodlan
aparador\aparador
banga\banga
baoe\baul
baso\baso
bayong\bayong
bubon\balon
bote\bote
damajuana\damajuana
galonan\galonan
garapon\garapon
kahon\kahon
kaltiks\kaltiks
kangga\karosa
kardiro\kardero
kariton\kariton
kawit\kayawan na lagyanan ng tuba
maeukong\mangkok
maleta\maleta
nigo\bilao
palanggana\palanggana
pinggan\pinggan
prasko\prasko (four sided bottle)
steel cabinet
tabo\tabo
tadyaw\tadyaw
tangke\tangke
tasa\tasa
tsarera\tsarera
tampipi\tampipi
Note: bamboo tube
banga\banga
baoe\baul
baso\baso
bayong\bayong
bubon\balon
bote\bote
damajuana\damajuana
galonan\galonan
garapon\garapon
kahon\kahon
kaltiks\kaltiks
kangga\karosa
kardiro\kardero
kariton\kariton
kawit\kayawan na lagyanan ng tuba
maeukong\mangkok
maleta\maleta
nigo\bilao
palanggana\palanggana
pinggan\pinggan
prasko\prasko (four sided bottle)
steel cabinet
tabo\tabo
tadyaw\tadyaw
tangke\tangke
tasa\tasa
tsarera\tsarera
tampipi\tampipi
Note: bamboo tube
Sakit\karamdaman
malipaton /sakit na malimutin Alzheimer's disease (AD)--ito ay isang uri ng sakit sa utak na madalas nararanasan ng mga matatanda dahil pagkawala o pagbawas ng kanilang cognitive functions tulad ng pag-alala, pangangatwiran, at pagplaplano.
heat stroke--isang nakakamatay na sakit dala ng labis na pagpapainit at pagkawala ng pagpapawis, matinding sakit sa ulo, mataas na lagnat, pagkatuyo ng balat, at kung malubha ay pagkatumba ng tao at makoma. (Source: http://www.answers.com/topic/heat-stroke)
atake sa korason\atake sa puso--ito na nakakamatay na sakit dahil sa pagkamatay or pagkasira ng kalamnan ng puso dahil sa pagkawala ng suplay ng dugo sa puso.
katarata--paglalabo ng lente ng mata. Isang dahilan nito ay ang sakit na diabetes o ang pagtaas ng asukal sa dugo.
malipaton\makalimutin (Alzheimer's disease)--
anemya\anemya--kakulangan ng dugo sa katawan;kulang sa pula ang dugo
apendisitis\apendisitis--pamamaga ng apendiks
aru\ketong--sakit na likha ng mikrobyong nakapagpapamaga at nakapamumutok ng balat. Nawawalan ng pakiramdam ang bahagi ng katawang apektado nito.
asma\hika--sakit na ang dinaranas na paghihirap ay sa paghinga at matinding pag-ubo
astigmatismo\astigmatismo--ang paghihirap sa pagtingin sa malayo.
atropya\atropya--ang pangangayayat ng katawan o panghihin ng sangkap o bahagi nito (gaya ng kakulangan sa pagkain o iba pang sanhi)
ean-ag\alipungasakit sa balat na karaniwang tumutubo sa pagitan ng mga daliri ng paa, lalo na kapag ito ay laging namamasa-masa
bayuok\biki--isang nakakahawang
sakit na namamaga ang leeg dahil sa viral infection ng salivary glands lalo na ang parotids na madalas nangyayari sa mga bata. Ang virus na ito ay tinatawag na paramyxovirus. May bakuna na ngayon laban sa biki.
bali sa siki--pilay sa paa.
bali sa toe-an--baling buto
bayuok\beke--ang pamamaga sa dakong itaas ng leeg. Ito ay nakakahawa.
beri-beri--isang uri ng pamamanas at ang dahilan nito ay kulang sa thiamine (Bitamina B1)
brongkitis\brongkitis--karamdamang namamaga ang mga tubo sa bagang pinagdaraanan ng hininga.
bukoe\bukol--ang pamamaga ng bahagi ng katawan dahil sa pagkakabundol sa matigas na bagay
bulag\bulag --ang pagkawala ng paningin.
bungoe\bingi--hindi makakarinig
buni\buni--sakit sa balat na makati
bungi\bungi--pilas o biyak ang nguso tulad ng karaniwang tawag sa taong gayon ang ayos mula sa pagkapanganak.
dyabetis\diyabetis--isang uri ng sakit kung saan mataas ang blood sugar dahil ang pancreas ay hindi na makagawa ng bastanteng insulin kaya ang asugal sa dugo ay hindi nasisipsip ng cells ng katawan. ang mga simtomas nito ay palaging umiihi,nanghihina, madalas na nauuhaw,o pagkakagutom.
pulmonya/pulmonya--ito ay malubhang sakit dala ng bakteryal inpeksiyon at nagkakaruon ng dilaw o kulay dugo na plema.
dyspnea--ang paghihirap sa paghinga na karamihang dahilan ay asthma.
encephalitis--ay isang sakit na pagmamaga ng utak sanhi sa viral inspection.
gapaeanakit ro eamas\kirot ng katawan--ito ay isang sakit kung saan ang ilang bahagi ng katawan ay masakit.
gapinandiho\nagtatae--ito ay isang sakit kung saan ang isang tao ay laging nagdudumi sa isang araw, at kadalasan ay basang-bas ang dumi.
goiter\bosyo--paglaki ng leeg. ito ay palatandaan ng kakulangan ng yodo sa katawan at karaniwan ay sa mga babae tumutubo
gueos\galis\--sakit sa balat na likha ng maliliit na kulisap na kung tawagin ay
hapo\hapo--ito ay isang sakit kung saan ang tao ay nahihirapang huminga.
hepatitis\hepatitis--ito ay pamamaga ng atay dahil sa inpeksiyon. Ang may sakit nito ay nakakaramdam ng lagnat, paglaki ng atay, at sakit sa tiya.
influenza\influenza--ito ay isang sakit kung saan ang tao ay may lagnat, at humihina ang buong katawan.
kanser\kanser--sakit na sumisira sa laman ng tao o sa alinmang bahagi ng katawang makapitan nito
kanser sa dugo O leukimia--ito ay isang sakit kung saan ang puting dugo ay mas marami kaysa dugong pula.
Aru o ketong\ketong --ito ay isang sakit na dala ng bakterya na tinatawag na Mycobacterium leprae na unang inihayag ni G. Armauer Hansen noong 1874. Ang taong may sakit nito ay nasisira ang iba't-ibang parti ng katawan katulad ng kamay, ilong. Ang sakit na ito ay hindi nakakamatay.
kolera\kolera--ito ay isang malobhang sakit ng maliit na bituka dahil sa bakteryang Vibrio cholerae kung saan ang tao ay laging nagtatae ng basa, nagsusuka,matinding pagkawala ng tubig sa katawan at pagka-ubos ng electrolytes katulad ng sodium, potassium, or chloride, na kailangan ng ating katawan.
koliko\koliko (severe pain in the stomach)
kueogo\kulugo--ito ay nakakahawang sakit sa balat ng tao na tumutubo sanhi ng proliperasyon o ang mabilis at paulit-ulit na pagsibol ng bagong bahagi nito na ang pinagmulan ay bayrus na tinatawag na human papillomavirus (HPV.
kunyag\ngiki --ito ay isang sakit kung saan ang ang tao ay nakakaramdam ng matinding ginaw at mataas ang lagnat.
pagkakalason--ito ay isang sakit na sanhi ng pagkakalulod ng panis na pagkain o pagkakainom ng likidong nakakamatay tulad ng asido.
leptospirosis--ito ay isang sakit na dala ng bakterya na spirochetes na dala sa ihi ng daga, aso, o pusa. Ang tinitera ng bakteryang ito ay ang atay at ang bato-bato.
malaria/kaliglig--Ang malarya ay isang dapo o parasito sa dugo. Ito rin ang tawag sa sakit na dulot nito. Ang malarya ay nakakamatay at nakakahawang uri ng sakit na dala ng lamok. May apat na uri ng malarya: Plasmodium falciparum, P. malariae, P. vivax at P. ovale.
meningitis--ito ay isang uri ng sakit sa utak.Ang tao may sakit nito ay nakakaramdam ng lagnat, sakit sa ulo, at pananakit sa leeg o stiff neck.
eangnat\lagnat--sakit na nakikilala sa pagkakaroon ng mataas na temperatur, bilis ng pulso, atb. na karaniwang sanhi ng impeksiyon ng anumang bahagi ng katawan.
migraine--ito ay isang sakit kung saan laging nararamdaman ng tao ang laging pagkakasakit ng kanyang ulo.
nagapanuka\nagsusuka--ito ay isang sakit kung saan ang tao ay nagsusuka dahil sa may nakain siyang lason o dahil sa allergy.
nina\sugat--ito ay isang sakit kung saan ang init ng katawan ng tao ay higit sa 37 degrees centrigrade
pagkabulag--ito ay isang sakit kung saan ang mata ng tao ay nawalan ng lente at hindi na makakita.
Parkinson's disease--ito ay isang sakit kung saan ang mga kamay ng tao ay paralisado at hindi mapigilan ang paggalaw.
paus\paus o laryngitis--ito ay isang sakit kung saan ang boses ng tao ay indi normal dahil sa viral o bacterial inpeksiyon.
Poliomyelitis\polio--isang uri ng sakit kung saan ang "gray matter of the spinal cord" ay namamaga dahil sa polioviruses, isang uri ng parasito ng tao.
bungang-araw/bungang-araw--ang pamumula at makati ng balat o pamamaga ng balat. Ito ay lumalabas karaniwan kung tag-araw.
arthritis--masakit na pamamaga ng kasukasuhan. Ito ay may apat na uri: inflamatory arthritis, degenerative joint disease, nonarticular reheumatism, at iba pang artritis. Ang dahilan daw nito ay ang pagtaas ng uric acid sa dugo at pagkakasira ng cartilage malapit sa kasukasuhan at ang hindi pagtutubo ng bagong buto malapit sa cartilage.
sakit it ueo\sakit ng ulo (migraine)
sakit sa ngipon\sakit sa ngipin (periodnetal)
sakit sa tuhod\sakit sa tuhod
scaves\scavies
sip-on\sipon--karaniwang sakit na ang palatandaan ay pagkakaroon ng malabnaw na uhog, pananakit ng lalamunan, pagbabahin at pag-uubo.
sipilis\sipilis--
stroke\stroke--ang pagkasira ng tisyu ng utak dahil sa pagkakapigil ng pagdaloy ng dugo dahil sa naputol ang ugat o nabara ang daluyan ng dugo.
sueaeob\bulutong-tubig
taas presyon it dugo\
tesis\tisis tb
tetanus\tetanus
typhoid fever--ito ay malubhang nakakahawang sakit dahil sa inpeksiyon ng bakterya na Salmonella typhi. S. typhi. kung saan ang may sakit ay napakataas ng lagnat.
Chikenpox\(tibdas?)\--ang sakit na ito ay dala ng biros na Varicella zoster at ang may sakit nito ay nagkakaruon ng sinat, at nagkakaruon ng butlig-butlig na nagnanana at kung gumaling ay nag-iiwan ng malalim na bakas o peklat sa gangamunggo sa mukha.
tesis\tisis or tb--isang malubhang sakit sa baga dahil sa bakteryal inpeksiyon katulad ng aspergillosis, histoplasmosis, at cryptococcoses. Ang bakterya ay kilala sa
tubercle bacillus or Mycobacterium tuberculosis. Bagamat napapagaling ang taong may tb kung iinum ng tamang gamot.
tumor\tumor--ang dikaraniwang pagtubo ng cell na wala namang silbe, ang tawag nito to neoplasm. Ang tumor ay benign o malignant at nakamamatay kung hindi kaagad-agad makontrol.
tipus\tipus--malubha at nakakahawang sakit, nakapanlulupaypay, may mga palatandaang nakagagambala sa nerbiyos at mapupulang batik na lumalabas sa katawan ng maysakit.
ubo\ubo--ito ay popular na tawag sa grupo ng sakit dahil sa inpeksiyon sa baga dahil sa sipon o influenza, brongkitis, pneumonia. tuberkulosis.
In the majority of cases, coughs are caused by respiratory infections, including:
uyapos\pigsa--isang uri ng sakit o bukol na may nana at mata.
Smallpox is an infection caused by the virus called variola, a member of the poxvirus family. Throughout all of history, smallpox has been a greatly feared disease, responsible for huge epidemics worldwide, and the cause of great suffering and massive numbers of deaths. In 1980, the World Health Organization (WHO) announced that an extensive program of vaccination against the disease had resulted in the complete eradication of the virus, with the exception of samples of stored virus in two laboratories
heat stroke--isang nakakamatay na sakit dala ng labis na pagpapainit at pagkawala ng pagpapawis, matinding sakit sa ulo, mataas na lagnat, pagkatuyo ng balat, at kung malubha ay pagkatumba ng tao at makoma. (Source: http://www.answers.com/topic/heat-stroke)
atake sa korason\atake sa puso--ito na nakakamatay na sakit dahil sa pagkamatay or pagkasira ng kalamnan ng puso dahil sa pagkawala ng suplay ng dugo sa puso.
katarata--paglalabo ng lente ng mata. Isang dahilan nito ay ang sakit na diabetes o ang pagtaas ng asukal sa dugo.
malipaton\makalimutin (Alzheimer's disease)--
anemya\anemya--kakulangan ng dugo sa katawan;kulang sa pula ang dugo
apendisitis\apendisitis--pamamaga ng apendiks
aru\ketong--sakit na likha ng mikrobyong nakapagpapamaga at nakapamumutok ng balat. Nawawalan ng pakiramdam ang bahagi ng katawang apektado nito.
asma\hika--sakit na ang dinaranas na paghihirap ay sa paghinga at matinding pag-ubo
astigmatismo\astigmatismo--ang paghihirap sa pagtingin sa malayo.
atropya\atropya--ang pangangayayat ng katawan o panghihin ng sangkap o bahagi nito (gaya ng kakulangan sa pagkain o iba pang sanhi)
ean-ag\alipungasakit sa balat na karaniwang tumutubo sa pagitan ng mga daliri ng paa, lalo na kapag ito ay laging namamasa-masa
bayuok\biki--isang nakakahawang
sakit na namamaga ang leeg dahil sa viral infection ng salivary glands lalo na ang parotids na madalas nangyayari sa mga bata. Ang virus na ito ay tinatawag na paramyxovirus. May bakuna na ngayon laban sa biki.
bali sa siki--pilay sa paa.
bali sa toe-an--baling buto
bayuok\beke--ang pamamaga sa dakong itaas ng leeg. Ito ay nakakahawa.
beri-beri--isang uri ng pamamanas at ang dahilan nito ay kulang sa thiamine (Bitamina B1)
brongkitis\brongkitis--karamdamang namamaga ang mga tubo sa bagang pinagdaraanan ng hininga.
bukoe\bukol--ang pamamaga ng bahagi ng katawan dahil sa pagkakabundol sa matigas na bagay
bulag\bulag --ang pagkawala ng paningin.
bungoe\bingi--hindi makakarinig
buni\buni--sakit sa balat na makati
bungi\bungi--pilas o biyak ang nguso tulad ng karaniwang tawag sa taong gayon ang ayos mula sa pagkapanganak.
dyabetis\diyabetis--isang uri ng sakit kung saan mataas ang blood sugar dahil ang pancreas ay hindi na makagawa ng bastanteng insulin kaya ang asugal sa dugo ay hindi nasisipsip ng cells ng katawan. ang mga simtomas nito ay palaging umiihi,nanghihina, madalas na nauuhaw,o pagkakagutom.
pulmonya/pulmonya--ito ay malubhang sakit dala ng bakteryal inpeksiyon at nagkakaruon ng dilaw o kulay dugo na plema.
dyspnea--ang paghihirap sa paghinga na karamihang dahilan ay asthma.
encephalitis--ay isang sakit na pagmamaga ng utak sanhi sa viral inspection.
gapaeanakit ro eamas\kirot ng katawan--ito ay isang sakit kung saan ang ilang bahagi ng katawan ay masakit.
gapinandiho\nagtatae--ito ay isang sakit kung saan ang isang tao ay laging nagdudumi sa isang araw, at kadalasan ay basang-bas ang dumi.
goiter\bosyo--paglaki ng leeg. ito ay palatandaan ng kakulangan ng yodo sa katawan at karaniwan ay sa mga babae tumutubo
gueos\galis\--sakit sa balat na likha ng maliliit na kulisap na kung tawagin ay
hapo\hapo--ito ay isang sakit kung saan ang tao ay nahihirapang huminga.
hepatitis\hepatitis--ito ay pamamaga ng atay dahil sa inpeksiyon. Ang may sakit nito ay nakakaramdam ng lagnat, paglaki ng atay, at sakit sa tiya.
influenza\influenza--ito ay isang sakit kung saan ang tao ay may lagnat, at humihina ang buong katawan.
kanser\kanser--sakit na sumisira sa laman ng tao o sa alinmang bahagi ng katawang makapitan nito
kanser sa dugo O leukimia--ito ay isang sakit kung saan ang puting dugo ay mas marami kaysa dugong pula.
Aru o ketong\ketong --ito ay isang sakit na dala ng bakterya na tinatawag na Mycobacterium leprae na unang inihayag ni G. Armauer Hansen noong 1874. Ang taong may sakit nito ay nasisira ang iba't-ibang parti ng katawan katulad ng kamay, ilong. Ang sakit na ito ay hindi nakakamatay.
kolera\kolera--ito ay isang malobhang sakit ng maliit na bituka dahil sa bakteryang Vibrio cholerae kung saan ang tao ay laging nagtatae ng basa, nagsusuka,matinding pagkawala ng tubig sa katawan at pagka-ubos ng electrolytes katulad ng sodium, potassium, or chloride, na kailangan ng ating katawan.
koliko\koliko (severe pain in the stomach)
kueogo\kulugo--ito ay nakakahawang sakit sa balat ng tao na tumutubo sanhi ng proliperasyon o ang mabilis at paulit-ulit na pagsibol ng bagong bahagi nito na ang pinagmulan ay bayrus na tinatawag na human papillomavirus (HPV.
kunyag\ngiki --ito ay isang sakit kung saan ang ang tao ay nakakaramdam ng matinding ginaw at mataas ang lagnat.
pagkakalason--ito ay isang sakit na sanhi ng pagkakalulod ng panis na pagkain o pagkakainom ng likidong nakakamatay tulad ng asido.
leptospirosis--ito ay isang sakit na dala ng bakterya na spirochetes na dala sa ihi ng daga, aso, o pusa. Ang tinitera ng bakteryang ito ay ang atay at ang bato-bato.
malaria/kaliglig--Ang malarya ay isang dapo o parasito sa dugo. Ito rin ang tawag sa sakit na dulot nito. Ang malarya ay nakakamatay at nakakahawang uri ng sakit na dala ng lamok. May apat na uri ng malarya: Plasmodium falciparum, P. malariae, P. vivax at P. ovale.
meningitis--ito ay isang uri ng sakit sa utak.Ang tao may sakit nito ay nakakaramdam ng lagnat, sakit sa ulo, at pananakit sa leeg o stiff neck.
eangnat\lagnat--sakit na nakikilala sa pagkakaroon ng mataas na temperatur, bilis ng pulso, atb. na karaniwang sanhi ng impeksiyon ng anumang bahagi ng katawan.
migraine--ito ay isang sakit kung saan laging nararamdaman ng tao ang laging pagkakasakit ng kanyang ulo.
nagapanuka\nagsusuka--ito ay isang sakit kung saan ang tao ay nagsusuka dahil sa may nakain siyang lason o dahil sa allergy.
nina\sugat--ito ay isang sakit kung saan ang init ng katawan ng tao ay higit sa 37 degrees centrigrade
pagkabulag--ito ay isang sakit kung saan ang mata ng tao ay nawalan ng lente at hindi na makakita.
Parkinson's disease--ito ay isang sakit kung saan ang mga kamay ng tao ay paralisado at hindi mapigilan ang paggalaw.
paus\paus o laryngitis--ito ay isang sakit kung saan ang boses ng tao ay indi normal dahil sa viral o bacterial inpeksiyon.
Poliomyelitis\polio--isang uri ng sakit kung saan ang "gray matter of the spinal cord" ay namamaga dahil sa polioviruses, isang uri ng parasito ng tao.
bungang-araw/bungang-araw--ang pamumula at makati ng balat o pamamaga ng balat. Ito ay lumalabas karaniwan kung tag-araw.
arthritis--masakit na pamamaga ng kasukasuhan. Ito ay may apat na uri: inflamatory arthritis, degenerative joint disease, nonarticular reheumatism, at iba pang artritis. Ang dahilan daw nito ay ang pagtaas ng uric acid sa dugo at pagkakasira ng cartilage malapit sa kasukasuhan at ang hindi pagtutubo ng bagong buto malapit sa cartilage.
sakit it ueo\sakit ng ulo (migraine)
sakit sa ngipon\sakit sa ngipin (periodnetal)
sakit sa tuhod\sakit sa tuhod
scaves\scavies
sip-on\sipon--karaniwang sakit na ang palatandaan ay pagkakaroon ng malabnaw na uhog, pananakit ng lalamunan, pagbabahin at pag-uubo.
sipilis\sipilis--
stroke\stroke--ang pagkasira ng tisyu ng utak dahil sa pagkakapigil ng pagdaloy ng dugo dahil sa naputol ang ugat o nabara ang daluyan ng dugo.
sueaeob\bulutong-tubig
taas presyon it dugo\
tesis\tisis tb
tetanus\tetanus
typhoid fever--ito ay malubhang nakakahawang sakit dahil sa inpeksiyon ng bakterya na Salmonella typhi. S. typhi. kung saan ang may sakit ay napakataas ng lagnat.
Chikenpox\(tibdas?)\--ang sakit na ito ay dala ng biros na Varicella zoster at ang may sakit nito ay nagkakaruon ng sinat, at nagkakaruon ng butlig-butlig na nagnanana at kung gumaling ay nag-iiwan ng malalim na bakas o peklat sa gangamunggo sa mukha.
tesis\tisis or tb--isang malubhang sakit sa baga dahil sa bakteryal inpeksiyon katulad ng aspergillosis, histoplasmosis, at cryptococcoses. Ang bakterya ay kilala sa
tubercle bacillus or Mycobacterium tuberculosis. Bagamat napapagaling ang taong may tb kung iinum ng tamang gamot.
tumor\tumor--ang dikaraniwang pagtubo ng cell na wala namang silbe, ang tawag nito to neoplasm. Ang tumor ay benign o malignant at nakamamatay kung hindi kaagad-agad makontrol.
tipus\tipus--malubha at nakakahawang sakit, nakapanlulupaypay, may mga palatandaang nakagagambala sa nerbiyos at mapupulang batik na lumalabas sa katawan ng maysakit.
ubo\ubo--ito ay popular na tawag sa grupo ng sakit dahil sa inpeksiyon sa baga dahil sa sipon o influenza, brongkitis, pneumonia. tuberkulosis.
In the majority of cases, coughs are caused by respiratory infections, including:
uyapos\pigsa--isang uri ng sakit o bukol na may nana at mata.
Smallpox is an infection caused by the virus called variola, a member of the poxvirus family. Throughout all of history, smallpox has been a greatly feared disease, responsible for huge epidemics worldwide, and the cause of great suffering and massive numbers of deaths. In 1980, the World Health Organization (WHO) announced that an extensive program of vaccination against the disease had resulted in the complete eradication of the virus, with the exception of samples of stored virus in two laboratories
Sangkap pampalasa
apdo\apdo--ito ay bahagi ng hayop na mapait.
Ang apdo ng kambing ay ginagamit sa pagluluto ng balat ng kambing.
Ro apdo ro ginagamit kon mag-eaha it panit it kanding.
asin\asin--ito ay isang kristal na maalat na galing sa dagat o sa brackiswater.
asugar\asukal--ang mataas na substance na nakukuha sa tubo o sa tuba.
batwan\batwan--bunga ng isang kahoy na hugis bilog; ito ay maasim
bawang\bawang (Allium sativum)--isang uri ng herb na may taas mula 30 hanggang 60 cm at ang ulo nito ay ginagamit na pampalasa.
bayawas\bayabas
bugnay\bignay
eanggaw\suka
eangkawas (Alipinia galanga)
euy-a\luya (Zingerber officinale Roscoe)
ginamos\bagoong
iba\kamyas
kamatis\kamatis
katumbae\sili (Capsicum sp.)
limon\limon
pandan\pandan
paminta\paminta
patis\patis
ricado\ricado
sabaw it botong\sabaw ng niyog
sampalok\sampalok
santoe\santol
sibuyas\sibuyas
sinigwelas\sinigwelas (dahon)
simuyaw\kalamansi
suwa\pomelo (dahon)
tangead\tanglad
tuyo\tuyo
Ang apdo ng kambing ay ginagamit sa pagluluto ng balat ng kambing.
Ro apdo ro ginagamit kon mag-eaha it panit it kanding.
asin\asin--ito ay isang kristal na maalat na galing sa dagat o sa brackiswater.
asugar\asukal--ang mataas na substance na nakukuha sa tubo o sa tuba.
batwan\batwan--bunga ng isang kahoy na hugis bilog; ito ay maasim
bawang\bawang (Allium sativum)--isang uri ng herb na may taas mula 30 hanggang 60 cm at ang ulo nito ay ginagamit na pampalasa.
bayawas\bayabas
bugnay\bignay
eanggaw\suka
eangkawas (Alipinia galanga)
euy-a\luya (Zingerber officinale Roscoe)
ginamos\bagoong
iba\kamyas
kamatis\kamatis
katumbae\sili (Capsicum sp.)
limon\limon
pandan\pandan
paminta\paminta
patis\patis
ricado\ricado
sabaw it botong\sabaw ng niyog
sampalok\sampalok
santoe\santol
sibuyas\sibuyas
sinigwelas\sinigwelas (dahon)
simuyaw\kalamansi
suwa\pomelo (dahon)
tangead\tanglad
tuyo\tuyo
Mga Gamit sa Baeay
abredor\pambukas nga bote
alarma\alarma (alarm)
almares\almares
anglet\maliit na palayok
aparador\aparador
aspile\aspile
bae-ag\kikil
bailan\panghasaan
balinghoy\kamoteng kahoy
bandhado\bandehado
banga\banga
bangkito\bangkito
banig\banig
baoe\kaban o baul
bareta\bareta
basket\basket o buslo
baso\baso
basurahan\basurahan
bawang\bawang
bodega it asin\bodega ng asin
bote\bote
bugas\bigas
computer\computer
dagum\karayom
eambong\ito ay damit, pangbahay man o sa labas ng bahay
espeho\ito ay isang gamit na nagbibigay ng tunay na larawan ng isang bagay na
iniilagay sa harap nito
estante\estante--isang lagayan ng mga libro na gawa sa kahoy o steel
eusong\bayuhan--isang bayuhan ng palay, bigas,kape o mais na gawa sa kahoy.
euwag--ito ay isang sandok na pangkuha ng lutuin katulad ng kanin o gulay
euy-a\luya
frigeder\reprihidora
gabi\gabi
galingan\gilingan
gunting\gunting
haboe\kumot
hurno\hurno
imbudo\imbudo
istampa\estampa
kabayo\plantsahan
kabo\tabo
kaeaha\kawali
kahon\kahon
kalan\kalan
kamote\kamote
kape\kape
kardero\
kaserola\kaserola
katre\katre
kimpit\kimpit
kingke\kingke
kueon\palayok
kumpiyuter\kumpiyuter
kuryente\kuryente
kuskusan\kudkuran
kutsara\kutsara
kutsarita\kutsarita
kutsilyo\kutsilyo
lababo\lababo
lamesa\mesa
lingkuran\silya
maeukong\mangkok
mahaea\unan
mais\mais
musketero\musketero
mwebles\mwebles (furniture)
pakot\butones
palanggana\palanggana
panggatong\panggatong
panghuyop\pang-ihip
pangkusklos sa likod\pangkamot sa likod
pantalya\lampara
parilya\parilya
pinggan\pinggan
pitsel\pitsel
plantsa\plantsa
platito\platito--maliit na pinggan
plato\pinggan--gamit sa lamesa kung saan linalagay ang kanin o ulam bago tayo kumain
prasko\prasko (flash)
pugon\kalan--karamihan sa pugon o kalan o apuyan ay tatlong bato para tungtungan ng
kawali o kaldero.
radyo\radyo--ito ay isang electrical instrument na tumatanggap ng waves at
pinapalabas ito sa pamamagitan ng boses.
saeaan\salaan--ito ay isang gamit sa bahay na gawa sa screen o tela upang salain ang
hindi kailangang parti ng bagay katulad ng malalabing butil na nakahalo sa pulbos ng arena o mga dumi, e.g. dahon, na nakahalo sa asukal.
sanduko\itak--ito ay itak na mahaba, mga dalawang pulgada? (foot)at may talim sa
isang bahagi nito.
sangkalan--ito ay tabla o plastik kung saan hinihiwa ang mga karne o gulay
sibuyas\sibuyas--ito ay isang gulay na hugis bilog at ginagamit na pampalasa.
silhig\walis -isang gamit sa bahay na ginagamit kung nagwawalis at ito ay gawa sa
tingting ng tiyog o buri.
silyon\silyon--isang uri ng upuan na may patungan ng kamay
Senisero--isang titisan o abuha ng sigarilyo o tabako
suga\--ito ay ilawan katulad ng kandila, kingke, bombilya, at iba pa.
tabo\tabo--isang sisidlan na gawa sa plastik at ginagamit sa pagpapaligo o kung
kukuha ng tubig
tadyaw\tapayan--ito ay malaking banga na lalagyan ng tubig at kung minsan, tuba o
suka.
takuri--ito ay ginagamit sa pagpakulo ng tubig o kape na may labasan sa kilid.
talibong--ito ay uri ng itak na ginagamit sa away.
tasa\tasa--ito ay maliit na pinggan na gawa sa tsina.
telebisyon\telebisyon--ito ay isang electronic apparatus na tumatanggap ng tunog,
electrical waves at pinapalabas ito sa screen.
telepno\telepono
timba\timba
tinidor\tinidor
tustahan\tustahan
ubi\ubi
wasay\palakol
alarma\alarma (alarm)
almares\almares
anglet\maliit na palayok
aparador\aparador
aspile\aspile
bae-ag\kikil
bailan\panghasaan
balinghoy\kamoteng kahoy
bandhado\bandehado
banga\banga
bangkito\bangkito
banig\banig
baoe\kaban o baul
bareta\bareta
basket\basket o buslo
baso\baso
basurahan\basurahan
bawang\bawang
bodega it asin\bodega ng asin
bote\bote
bugas\bigas
computer\computer
dagum\karayom
eambong\ito ay damit, pangbahay man o sa labas ng bahay
espeho\ito ay isang gamit na nagbibigay ng tunay na larawan ng isang bagay na
iniilagay sa harap nito
estante\estante--isang lagayan ng mga libro na gawa sa kahoy o steel
eusong\bayuhan--isang bayuhan ng palay, bigas,kape o mais na gawa sa kahoy.
euwag--ito ay isang sandok na pangkuha ng lutuin katulad ng kanin o gulay
euy-a\luya
frigeder\reprihidora
gabi\gabi
galingan\gilingan
gunting\gunting
haboe\kumot
hurno\hurno
imbudo\imbudo
istampa\estampa
kabayo\plantsahan
kabo\tabo
kaeaha\kawali
kahon\kahon
kalan\kalan
kamote\kamote
kape\kape
kardero\
kaserola\kaserola
katre\katre
kimpit\kimpit
kingke\kingke
kueon\palayok
kumpiyuter\kumpiyuter
kuryente\kuryente
kuskusan\kudkuran
kutsara\kutsara
kutsarita\kutsarita
kutsilyo\kutsilyo
lababo\lababo
lamesa\mesa
lingkuran\silya
maeukong\mangkok
mahaea\unan
mais\mais
musketero\musketero
mwebles\mwebles (furniture)
pakot\butones
palanggana\palanggana
panggatong\panggatong
panghuyop\pang-ihip
pangkusklos sa likod\pangkamot sa likod
pantalya\lampara
parilya\parilya
pinggan\pinggan
pitsel\pitsel
plantsa\plantsa
platito\platito--maliit na pinggan
plato\pinggan--gamit sa lamesa kung saan linalagay ang kanin o ulam bago tayo kumain
prasko\prasko (flash)
pugon\kalan--karamihan sa pugon o kalan o apuyan ay tatlong bato para tungtungan ng
kawali o kaldero.
radyo\radyo--ito ay isang electrical instrument na tumatanggap ng waves at
pinapalabas ito sa pamamagitan ng boses.
saeaan\salaan--ito ay isang gamit sa bahay na gawa sa screen o tela upang salain ang
hindi kailangang parti ng bagay katulad ng malalabing butil na nakahalo sa pulbos ng arena o mga dumi, e.g. dahon, na nakahalo sa asukal.
sanduko\itak--ito ay itak na mahaba, mga dalawang pulgada? (foot)at may talim sa
isang bahagi nito.
sangkalan--ito ay tabla o plastik kung saan hinihiwa ang mga karne o gulay
sibuyas\sibuyas--ito ay isang gulay na hugis bilog at ginagamit na pampalasa.
silhig\walis -isang gamit sa bahay na ginagamit kung nagwawalis at ito ay gawa sa
tingting ng tiyog o buri.
silyon\silyon--isang uri ng upuan na may patungan ng kamay
Senisero--isang titisan o abuha ng sigarilyo o tabako
suga\--ito ay ilawan katulad ng kandila, kingke, bombilya, at iba pa.
tabo\tabo--isang sisidlan na gawa sa plastik at ginagamit sa pagpapaligo o kung
kukuha ng tubig
tadyaw\tapayan--ito ay malaking banga na lalagyan ng tubig at kung minsan, tuba o
suka.
takuri--ito ay ginagamit sa pagpakulo ng tubig o kape na may labasan sa kilid.
talibong--ito ay uri ng itak na ginagamit sa away.
tasa\tasa--ito ay maliit na pinggan na gawa sa tsina.
telebisyon\telebisyon--ito ay isang electronic apparatus na tumatanggap ng tunog,
electrical waves at pinapalabas ito sa screen.
telepno\telepono
timba\timba
tinidor\tinidor
tustahan\tustahan
ubi\ubi
wasay\palakol
Mga Gamit sa Eanas
arado\araro
asarol\asarol
bara\bara
bareta\bareta
espadeng\espadeng
kutsilyo\kutsilyo
ligis\
sanduko\itak
asarol\asarol
bara\bara
bareta\bareta
espadeng\espadeng
kutsilyo\kutsilyo
ligis\
sanduko\itak
Hitsura ng Tao (Physical Appearance)
Hitsura it Tawo\Mukha ng Tao
agi\bakla
ati\ati
baboy\baboy
bakla or agihis\bakla
bingaw\bungi
buktot\kuba
bulag\bulag
bungi\bingot
bungoe\bingi
buta\bulag ang dalawang mata
gwapa\maganda
gwapo\grapo
ingko magueang\mukhang matanda
ingko manggaranon\mukhang mayaman
ingko unga\mukhang bata
kalbo\kalbo
kumpoe\putol ang kamay
libat\duling
maeaw-ay\pangit
maeupsi\maputla
mahaba ra liog\mahabang leeg
mahaba ra uyahon\mahaba ang mukha
maitum\maitim
maniwang\balingkinitan (slender)
maniwang\payat
maskulado\maskulado
mataas\matangkad
mataas ra ilong\matangos ang ilong
matag-od ra siki\maiksi ang leeg
matambok\mataba
matuod (stumpy)
mautal
mestisa\mestisa
mutlog\madidilat ang mga mata
ngongo\ngongo
nigro\nigro
paki\pilay
piro\pirot
putot\pandak
sakang bow legged
singkit ra mata\singkit ang mata
tomboy\tomboy
agi\bakla
ati\ati
baboy\baboy
bakla or agihis\bakla
bingaw\bungi
buktot\kuba
bulag\bulag
bungi\bingot
bungoe\bingi
buta\bulag ang dalawang mata
gwapa\maganda
gwapo\grapo
ingko magueang\mukhang matanda
ingko manggaranon\mukhang mayaman
ingko unga\mukhang bata
kalbo\kalbo
kumpoe\putol ang kamay
libat\duling
maeaw-ay\pangit
maeupsi\maputla
mahaba ra liog\mahabang leeg
mahaba ra uyahon\mahaba ang mukha
maitum\maitim
maniwang\balingkinitan (slender)
maniwang\payat
maskulado\maskulado
mataas\matangkad
mataas ra ilong\matangos ang ilong
matag-od ra siki\maiksi ang leeg
matambok\mataba
matuod (stumpy)
mautal
mestisa\mestisa
mutlog\madidilat ang mga mata
ngongo\ngongo
nigro\nigro
paki\pilay
piro\pirot
putot\pandak
sakang bow legged
singkit ra mata\singkit ang mata
tomboy\tomboy
Tuesday, April 28, 2009
Objectives of this Blog
For many, many years, Aklanons have not prepared any book on Aklanon glossary.
This work will try to group Aklanon words, and if there is no aklanon equivalents, the English or Spanish terms will be used, into various categories with Filipino equivalents. At the same time, a sample sentence in Aklanon with Filipino translation will be added here so that the words can be used by both Aklanons and non-Aklanons in their right perspectives.
The categories include the following:
1. Parti ng bahay
2. Mga baro
3. Iba't-ibang hayop sa Aklan
4. Iba't ibang parti ng hayop
5. Iba't-ibang tanim sa Aklan
6. Mga parti ng tanim
7. Mga iba't-ibang festival sa Aklan
8. Mga iba't-ibang ritwal sa Aklan
9. MMga iba't-ibang kulay sa Aklanon--ok
10. mga iba't-ibang "waste products" ng tao, hayop, tanim, industriya
11.Mga iba't-ibang celestrial bodies
12. Mga iba't-ibang tubig (bodies of water)
13. Mga iba't-ibang laro
14. Mga iba't-ibang "supernatural beings"
15. Mga iba't-ibang kamag-anak
16. Mga iba't-ibang sakit ng tao't hayop
17. Mga iba't-ibang sasakyan
18. Mga iba't-ibang katawagan sa negosyo
19. Mga iba't-ibang pagkain
20. At mga iba pang katawagan na Aklanon
This work will try to group Aklanon words, and if there is no aklanon equivalents, the English or Spanish terms will be used, into various categories with Filipino equivalents. At the same time, a sample sentence in Aklanon with Filipino translation will be added here so that the words can be used by both Aklanons and non-Aklanons in their right perspectives.
The categories include the following:
1. Parti ng bahay
2. Mga baro
3. Iba't-ibang hayop sa Aklan
4. Iba't ibang parti ng hayop
5. Iba't-ibang tanim sa Aklan
6. Mga parti ng tanim
7. Mga iba't-ibang festival sa Aklan
8. Mga iba't-ibang ritwal sa Aklan
9. MMga iba't-ibang kulay sa Aklanon--ok
10. mga iba't-ibang "waste products" ng tao, hayop, tanim, industriya
11.Mga iba't-ibang celestrial bodies
12. Mga iba't-ibang tubig (bodies of water)
13. Mga iba't-ibang laro
14. Mga iba't-ibang "supernatural beings"
15. Mga iba't-ibang kamag-anak
16. Mga iba't-ibang sakit ng tao't hayop
17. Mga iba't-ibang sasakyan
18. Mga iba't-ibang katawagan sa negosyo
19. Mga iba't-ibang pagkain
20. At mga iba pang katawagan na Aklanon
Subscribe to:
Posts (Atom)