Katawagan sa Sabong--not required

ULOT OR IULOT - IHANAP NG MAKAKALABAN ANG MANOK.

logro--logro - Pusta sa llamado

sahod--pusta sa dehado

pusyam-- 90 mo tamang 100 o 900 mo tama ka ng 1,000 yan ay kung sumahod ka; pero kung logro ka eh 90 ang panalo mo.

lo-dyis--ang 80 mo tamang 100 kung sahod ka...kung logro ka 80 lang kabig mo.

onse - 200 mo tamang 275 kung sahod ka...

lotress--100 mo tamang 150 150. 200 mo tamang 300 kung sahod ka...

SAMPU ANIM - 60 MO TAMANG 100. 600 MO TAMANG 1,000. kung sahod ka...

DOBLADO - MADODOBLE ANG PUSTA MO DITO KUNG SUMAHOD AT NANALO KA.

SABIT/MANANABIT - PAKTAY KANG BATA KA PAGHINDI KA NAKABAYAD SA KAPUSTAHAN MO...

Negosyo--ok

\Punong Tanggapan

abogado\manananggol n isang taong kumakatawan at nagtatanggol sa isang tao sa korte o nagbibigay ng legal na payo.
Si Atty de Misa ro abogado it among kampanya.
Si Atty. de Misa ang abogado ng aming kampanya.

ahensiya\ahensiya n. isang ahensiya
Ro ahensiya ro nagadumaea ku mga gwardya sa among opisina.
Ang ahensiya ang namamahala ng mga gwardiya sa aming opisina.

ahente\ahente
Ro ahente ro nagkombense kakon nga magbakae it insurance.
Ang ahente ang nagkombense sa akin upang bumili ako ng insurance.

baligya\paninda
Ro baligya namon hay mga prutas.
Ang mga paninda namin ay mga prutas.

bangko\bangko
Kaabuan ku mga bangko hay nagasaka bangud sa pagkaputo.
Maraming bangko ang nagsasara dahil sa pagkakalugi.

barya\barya
Sa mga tinda kinahangean gid nga may pundo nga barya agod madasig ro pagbaligya.
Sa mga tinda kailangang-kailangan ang may pundo barya para mabilis ang bintahan.

benta\benta
Pila ro benta makarong adlaw.
Ilan ang nabenta ngayong araw.

bodega\bodega--isang lugar kung saan linalagay ang mga iba't-ibang paninda o kagamitan
Puno it saku-sakong prutas ro bodega.
Puno ng saku-sakong prutas ang bodega.

buwis\buwis--halagang binabayaran sa pamahalaan.
Taon-taon ako ay nagbabayad ng buwis sa aming lupa.
Kada-dag-on gabayad ako it buwis sa among eugta.

current account\current account

dispatsador\dispatsador--

dispatsadura\dispatsadura

empleyado\empleyado--kawani ng kampanya
Si Pedro hay empleyado it ABC Company.
Si pedro hay empleyado it ABC Company.

kambiyo it kwarta\palitan ng halaga--Ang katumbas ng halaga ng isang pera ng isang bansa sa pera ng ibang bansa.
Ang palitan ng piso sa dolyar ngayong araw na ito ay P47.005 bawat isang dolyar.
Ro kamyo it piso sa dolyar makarong adlaw hay P47.005.

gastos/gugol\--Ang kabuuang halaga na ginamit sa isang panahon.
Rang gastos kada dominggo hay gaeain-eain.
Ang ginugugol ko bawat linggo ay hindi pare-pareho.

hayga it binakean\halaga ng binili--Ang kabuuang perang ginastos sa biniling bagay.
Pila tanan ro hayga ku imong binakean?
Magkano lahat ang halaga ng iyong binili?

industriya\pangkapabuhayan--Ang iba't-ibang pagawaan sa isang lugar.
Ano nga industriya nga makit-an sa Aklan.
Ano-anong pangkabuhayan ang makikita sa Aklan?

kahero\kahero--Ang empleyadong naatasang tumanggap ng bayad at nagtatago ng lahat ng binta.
Si Maria Dulce ay nagtratrabaho bilang isang kahero sa isang mega-mall.
Si Maria dulce hay nagatrabaho bilang kahero sa sangka mega-mall.

kargada o bagahe\kargada o bagahe
Nalistan si Pedro sa anang mga bagahe.
Nahirapan si Pedro sa kanyang mga bagahe.

kasosyo\kasosyo--kasama sa negosyo.
Ang kasosyo ko sa aking negosyo ay si Petra.
Rang kasosyo sa akong negosyo hay si Petra.

kasugtanan-isang kasunduan o pinagkayarian ng dalawa o mahigit pang mga tao.
Ro kasugtanan ni Pedro ag ni Petra hay mag-amot sanda it

kompanya--kompanya--isang bahay kalakal.
Pilang bilog ro kompanya ni Misis Gonzales?
Ilang kompanya mayroon si Ginang Gonzales.

kredit kard\kredit kard--isang kard na pwedeng gamitin sa pamimili na walang perang binabayad.
Ang kredit kard ay malaking bagay sa mga negosyante.
Ro kredit kard hay mabahoe nga bagay sa mga negosyante.

kwarta\pera--isang paper note o kayamanan ng isang tao.
Rang kwarta hay ginadiposito ko sa bangko.
ang pero ko ay idiposito ko sa bangko.

libreta it bangko\libreta de bangko--isang talaan ng pera na binibigay ng bangko kung saan ang isang tao ay my perang diniposito.
Kailangang iangatan ang pagkakatago ng libreta de bangko.
Kinahangean gid nga taguon it mayad ro libreta it bangko.

lisensiya\lisensiya--isang pormal na pahintulot ng pamahalaan na makapagtinda ng isang kalakal.
Bago makapagtayo ka ng isang negosyo, kailangan mo munang kumuha ng lisensiya sa munisipyo.
Bag-ka ka makaumpisa ku imong negosyo, kinahangean mo anay magbuoe it lisensya sa munisipyo.

tingi\tingi--pwedeng bumili ng kakaunting bahagi ng isang paninda.
Pwede kang bumili ng tinging asukal sa baraka.
Pwede kang bumili ng tinging asugal sa tindahan.


manindahan\pamamalengke--Pupunta sa palengke at mamimili ng mga paninda.
Sa Iloilo Supermarket ako namamalengke ng gulay.
Sa Iloilo Supermarket ako gapanindahan it mga tinuea.

manugdumaea\tagapagpaganap--isang taong namamahala sa araw-araw na gawain ng isang negosyo.
Ang Lola ko ang dating tagapagpaganap ng negosyo ni Lolo.
Rang Lola ro dating mangudumaea ku negosyo ni Lolo.


manugpakyaw\mamamakyaw--bumibinli ng maramihan
Nakakamura ang mamamakyaw.
Nakabarato ro mga manugpakyaw.

money order--perang ipinadadala sa koreo na parang tseke at pinapalitan sa post office.
Ang bagal ng pagdating ng money order na pinadala sa akin.
Mabuhay mag-abot ro money order nga ginpadaea kakon.

negosyo\hanapbuhay--ano mang gawaing pinagkakakitaan ng ikinabubuhay
Gabaligya it manok ro negosyo ni Tatay.
Nagtitinda ng manok ang hanapbuhay ni tatay.

obrero\trabahador/manggagawa--mga taong nagtratrabaho sa isang tanggapan o pagawaan
Si Pedro hay manggagawa ng isang pagawaan ng sapatos.
Si Pedro ay isang obrero ng pabrika ng sapatos.

opisina--ito ay isang tanggapan kung saan ginagawa ang mga trabaho.
Ang opisina namin ay malamig.
Maeamig ro among opisina.

pabrika\pabrika--isang lugar kung saan ginagawa ng maramihan ang isa or maigit pang produkto.
Ang pabrika ng sapatos ay matatagpuan sa Marikina.
Ro pagbrika it sapaos hay makit-an sa Marikina.

pakyaw\pakyaw--pagbibili ng maramihan
May diskwento ka kapag bumili ng pakyaw.
May diswento ka kon magkabae it pakya.

tindahan\palengke\isang lugar kung saan tinitinda ang iba't-ibang paninda.
Marumi ang karamihan palengke sa ating bansa.
Kaabuan mahigku ro mga tindahan sa atong nasyon.

palibot-sueat\palibot-sulat (memorandum)--ito ay isang uri ng patalastas ng isang tanggapan sa mga empleyado.

petsa it pagdaea\petsa ng paghahatid

presyo\presyo--ito ay halaga ng isang tinitinda.
Ang presyo ng bigas ngayon ay umaabot ng P35.00 isang kilo.
Ro presyo it bugas makaron hay mga P35.00 kada kilo.

produksiyon\produksiyon--ani ng pagsasaka o anumang nayari
Ro produksiyon ku among baranghay hay mga paeay ag butong.
Ang produksiyon ng maing barayangay ay bigas at kawayan.

representatante\kinatawan

resibo\resibo--ito ay isang katibayan na binibigay ng nagtitinda sa bumibili.
Indi mo gid pagdueaon ring resibo agod mauli mo ro ginbakae mo kon may guba.
Huwag na huwag mong iwala ang iyong resibo para maisauli mo ang binili mo kapag ito ay may sira.

ro manugbakae\ang mamimili--mga taong namimili ng mga kalakal
Kaabuan nga manugbakae sa mall hay mga estudyante.
Karamihang bumibili sa mall ay mga estudyante.

sampol\ito ay halimbawa ng isang paninda.
Sa malalaking mall maraming sampol ang binibigay ng iba-t-ibang produkto.

tag-ana\ may-ari. Isang taong nagmamay-ari ng isang tindahan o kompanya.
Ro tag-ana it SM Shoemart hay si Sy.
Ang may-ari ng SM Shoemart ay si Sy.

tagatuos\accountant. Isang taong nagtatago, nagsusuri ng libro pinansiyal ng isang tao o kompanya.
si Pedro hay nagatrabaho bilang accountant sa Company ABC.
Si Pedro ay nagtratrabaho bilang isang tagatuos ng Company ABC.

tingi\tingi. Ang pagbibinta ng unti-unti at sa mababang halaga.
Makabagae it tingi nga gas sa sari-sari store.
Makakabili ng tinging gaas sa sari-sari store.

tseke\tseke. Isang order sa bangko upang bayaran ang nakasaad na hagala mula sa depositong pera.
Tumalbog ro tseke ga gin-isyu ni Pedro kay Juan bangod owa't pondo.
Tumalbog ang tseke na inisyu ni Pedro kay Juan dahil walang pondo.

tubo\tubo. Ang dagdag sa puhunan pagkatapos mabawas ang lahat na gastos.
Rang tubo sa pagbaligya it bugas hay sang libong peso.
Ang tubo ng pagbibinta ng bigas ay isang libong peso.

mag-import/umangkat\ Bumili ng paninda sa ibang bansa at dinala sa sariling bayan.
Ro mga Pilipinong negosyante hay gabakae it bugas sa Vietnam agod ibaligsa Pilipinas.
Ang mga negosyanteng Pilipino ay umaangkat ng bigas sa Vietnam upang ibenta sa Pilipinas.

utang\utang. Kwartang hiniram na hindi pa nababayaran.
si Pedro hay may utang kakon nga sang libong peso.
Si Pedro ay may utang na isang libong peso sa akin.

welga\welga. Ang pag-aaklas ng mga kawani o empleyado ng isang kompanya.
Ro mga empleyado it ABC Company hay nagwelga bangod sa manabang suweldo.
Ang mga kawani ng ABC Company ay nag-aklas kahapon dahil sa mababang sagod.

Kaeain-eain nga Lasa--ok

maaeat\maalat--maraming asin
Ro asin hay maaeat\ang asin ay maalat


maaslum\maasim--lasa ng suka
Ro simuyaw hay maaslum\Ang kalamansi ay maasim

matam-is\matamis--kasalungat ng asim; lasa ng asukal
Ro dugos hay matam-is\Ang pulot-pukyutan ay matamis

mapait\mapait--lasang apdo
Ro apdo hay mapait.\Ang apdo ay mapait.

maapeod\mapakla--lasa ng prutas na hilaw
Ro hilaw nga suwa hay maapeod.\ag hilaw na pomelo ay mapakla.

mahaeang\mahanghang--lasa ng sili
Ro katumbae hay mahaeang.\Ang sili ay mahnaghang.

Mga Parti It Tanum (June 23, 2009)-ok

anther--dunggot--ito ay isang bahagi ng bulaklak na makikita sa dulo ng stamen, at ito ang pinanggagalinang ng pollen.
Ang dunggot ay napakahalaga sa buhay ng isang tanim.
Importante ro anther sa kabuhi it tanum.

binhi\binhi--ito ang piniling buto ng tanim na gagawing semilya ng susunod na henerasyon.
Owa pa magtubo ro gintanum kong binhi.
Hindi pa tumutubo ang tinanim kong binhi.

botong\buko--ito ang bunga ng niyog na ang laman ay malmabot pa.
Kon bakasyon, ro una ko nga gina-usoy hay ro botong.
Kung baksyon, ang una kong hinahanap ay ang buko.

bueak\bulaklak--ito ay bahagi ng tanim na nagdudulot ng semilya sa mga kahoy na namumunga.
Nagapasadya ro bueak sa mga daeaga.
Nagpapasaya ang bulaklak sa mga dalaga.

busoe\butil--ito ang semilya ng karamihang tanim na namumunga.
Ano ro pinakamaisot nga busoe sa kalibutan?
Ano ang pinakamaliit na butil sa buong mundo?

butay/bulaklak ng niyog--ito ang kabuuan na bulaklak ng niyog. dito rin kinukuha ang tuba.
Mabahoe ro butay ku niyog.
Malki ang bulaklak ng niyog.

eahin\matandang bunga ng niyog
Ro mayad nga payok hay gahalin sa eahin.
Ang mabuting gata ay nanggagaling sa matandang bunga ng niyog.

eamay\tuyong dahon nga saging
Kon amat ro eamay it saging ro gina-obrang pang-amak.
Kung minsan ang tuyong dahon ng saging ang ginagawang pang-amak.

eamigas\binhi--ito ang ibang tawag sa binhi.
Ro matimgas nga eamigas ro ginapili ni Tatay.
Ang mabuting bindi ang pinipili ni Tatay.

eukay\palaspas--ito ang murang dahon ng niyog.
Kon Biernes Santo gadaea ni Nanay it lugay sa simbahan.
Kung Biernes Santo nagdadala si Nanay ng palaspas sa simbahan.

gawod\malangito--ito ang bunga ng niyog na sa kalagitnaan ng buko at matandang niyog.
Ro gawod ro ginagamit kon mag-eaha it bingka.
Ang malagito ang ginagamit kung nagluluto ng bibingka.

ilipuan--ito ang bahgi ng bunga o prutas ng kahoy kung saan nakakabit ang prutas sa sanga ng kahoy.
Butangan it asin ro ilipuan it atis agod madali maeuto.
Lagna ng asin ang ilipuan ng atis para madaling maluto.

istamen\istamen--ito ang bahagi ng bulaklak kung saan ginagawa ang pollen at binubuo ng filamen at anther.
Tag unga pa ako, gina-utod ko ro estamin it bueak.
Noong bata pa ako, pinuputol ko ang istamen ng bulaklak.

kagang\sanga--ito ang sanga ng kahoy o halaman.
Abung guyum ro gakamang sa gagang it simuyaw.
Maraming langgam ang gumagapang sa sang ng kalamansi.

kugong\tingting--ito ang matigas na bahagi ng dahon ng niyog na ginagawang walis ting-ting.
Ro kugong hay mayad nga obrahan nga silhig.
Ang tingting ay mahusay gawing walis.

muging\bulo (pollen)-- ito ang tinatawag na pollen ng bulaklak.
Kon owa't maging posibleng owa't bunga.
Kung walang bulo malamang na walang bunga.

obaryo\obaryo--ang malaking bahagi ng pistil ng namumungang tanim na bumabalot ng murang mga buto.
Sa obaryo nahimo ro sangka tanum.
Ang obaryo ay kung saan nabubuo ang isang tanim.

obyul\maliit na itlog
Ro obyul hay masisut nga nga itlog it baye.
Ang obyul ay maliit na itlong ng isang babae.

pak-eang\balaba--buong dahon ng saging o niyog na may palaspas
Kon mag-uean hay mayad nga pandong ro pak-eang it saging.
Kon umulan magandang tabon sa ulan ang buong dahon ng saging.

pilamneto\pilamento--ito ay bahagi ng bulaklak na hugis sinulid.
Manami tan-awon ro pilamento it gumamela.
Maganda pagmasdan ang pilamento ng gumamela.

pistil\pistil--ito ang bahagi ng bulaklak kung saan nagmumula ang buto na binubuo ng stigma, style at ovary.

saha\binhi--ito ay semilya ng tanim na walang buto katulad ng saging.
Nagbakae si Tatay hay nagbakae it saha it saging.
Bumili si Tatay ng binhi ng saging.

sepalo\sepalo--sepal; takupis--ito ang mga dahon o bahagi ng calyx ng bulaklak.
Ro sepalo it gumamela hay berde.
Ang sepalo ng gumamela ay berde.

sipad\talulot--ito ay mataas na klase na dahon at bahagi ito ng bulaklak na kung tawagin ay talulot.
Nakakagawa ng bino mula sa talulot ng rosas.
Maka-obra it bino halin sa sipad it rosas.

stigma\stigma--ito ang dulo ng pistil ng bulaklak na binabagsakan ng pollen
Saang bahagi ng tanim nakikita ang stigma?
Sa anong parti it tanum makit-an ro stigma?

sukoe\buko--ito ang indi pang bumubukang bulakalak.
Taw-i ako it sukoe nga rosas.
Bigyan mo ako ng buko ng rosas.

taeukab\

takupis\Takupis(calyx)--ito ay bahagi ng bulaklak at binubuo ito ng maraming sepal
Makulay ang takupis ng orkid.
Makolor ro takupis it orkid.

ugat\ugat--ito ang bahagi ng tanim kung saan dumadaan ang tubig at pagkain na nanggagaling sa lupa o sa ibang lugar.
Nagaguwa ro ugat it niyog.
Lumalabas ang ugat ng niyog.

ugbos\talbos--ito ang murang dahon ng tanim
Masustansiya ro ugbos it kamote.
Masustansiya ang talbos ng kamote.

Katawagan sa Panitikan--not required

Pang-sueueatang Taeawgan\Katawagan sa Panitikan

Amplification

Anagram (Anagram)

Anaphora

anastrophe

Anthropomorphism

Apostrophe/Authorial Intrusion

Baeamhayan (grammar)

Balangkas-- Plot

Baliskad---Antithesis

Berso--Verse

Bibliomancy

Bilisad-on --proverb
Binaeaybay\tula

binalisu\Anastrophe
Cacophony

Characterization
Chiasmus

Circumlocution
Connotation

Consonance
Ditso see luwa

dugang-una\unlapi

dugang-ulihi\hulapi

dugang-tunga\gitlapi

Duminanteng tema--motif


Ekphrastic

Eksperto sa arte—dalubhasa sa arte

Elehia--elegy

Estilo sa pagpili it ihambae Diction

Estropa--Stanza

Ganisanto ag mayad-ayad nga hambae Euphony

Haeambanon(Aphorism)

Haiku--haiku

Hambae nga kontra sa mapatihan Paradox

Hueobaton--proverb

Inaway-- Conflict

Insakto nga kahueogan-- Denotation

Kahimtangan--setting

Kapareho-- Simile

Kasuli—kabaliktaran--antonym

Katuno-- Rhyme

Katuno sa sueod-- Internal Rhyme

Koma—koma--comma

Komilyas (Spanish)—quotation mark; punctuation marks

Kontrabida--antihero

Kueang nga inugsugid-- Understatement

Kumpas---indayog--cadence

Kuro-kuro-- Point of View

Luwa—luwa--

Magpaandam-- Foreshadowing

Manughalit—tagasira--Nemesis

Manunueat—manunulat--author

Matag-od nga istorya—maikling kwento --short story

Matag-od nga nobela—maikling nobela--novellette

Matag-ud nga sumaryo—maikling buod- Précis
Matapora--Metaphor
Metonymy--
Modo—modo--Mood
Motif--
Negative Capability
Nobela—nobela
Nobelista—nobelista--novelist
Onomatopoeia
Oxymoron
Paabgiran-- (Allegory)
Paangiran-- (Allusion)
Paghinambit ku nakataliwan-- Flashback
Pagkalibag--Dissonace--pagkasintonado
Pagkaparehas it tunog-- Assonance
Pagkapareho it daywang ka eain nga bagay--Analogy
Pagkasuli--Irony
Pagmueay-- Epithet
Pagpaeapaw it sugid-- Hyperbole
Pagpundo --Caesura--caesura
Pagsuli-- Inversion
Pagsura-- Satire
Pagtuead-- Emulation
Pag-uman –uman--Alliteration
Paintapos--syllable
Panambitan\pagsalita sa wala\Apostrophe
Pangkan-u—tense (from Libtong)
Pang-sueueatang taeawgan\katawang-panulatan
Pangtapos--Epilogue

Panueat—style, way of writing

Panumduman--Imagery

Pathetic--Fallacy

Patugmahanon--riddle

Pauna nga hambae-- Prologue

Periodic Structure

Periphrasis
Personification
pinatag-ud nga kasaysayan-- Synopsis—buod

Polysyndeton

Portmanteau

Puns—maghampang ku mga bisaea o hambae

Rhyme Scheme


Ritmo Rhythm

Sangkap pang-dugang –prefixes (from Libtong)

Setting

Silinghanon—talinghala--aphorism

Simbolo Symbol

Sintak Syntax

Soliloquy-

Stream of Consciousness

Sueat--letter

Sugilanon--kwento

Sukat--meter

Synecdoche

Tagsueat—writer; author

Tema--Theme

Tono--Tone

Trahedya--Tragedy

Verisimilitude

prefix -- unlapi (tagalog), dugang o angut sa panguna (5-lang. DICT.), pang-kaayaduna, angut-pamunuan, uneapi (akon)

suffix -- hulapi (tagalog), dugang sa ulihi (5-lang. DICT.), pang-kaayadpunta, angut-ulihanan, uleapi (akon)



Literary Terms --- in Aklanon (Pang-sueueatang Taeawgan)

Amplification -- pabaskugon (5-lang. DICT.), pag-palinaw, lininawan (gid it mayad), sangkap pang-palinaw it mayad (akon)

Anagram -- kahueugang-likum (akon) -- Likum nga kahueugan, paagi sa pag bue-baeansuli ku kinaaeayran ku manga sueat sa isa- eang kabisaea.

Anaphora -- paab-ab (akon) -- (sa pamaeaybay) ro pag uman-uman ku sieinghanon nga sa pamunu-an eang it pamisaea, sa pag- binaeaybay. Halin sa bisaeang "ab-ab". "Paab-aba ro kaeayo" paagi sa pag-kab-kab, huyop o sugnod. (sa sueueatan) ro pag-gamit ku manga "pangsal-i" (pronoun) o anggid nga bisaea, sa baylo nga pagminitlang it uman ku gina tukoy.

Anastrophe -- binalisu (akon) -- (halin sa manga bisaeang "binaliskad" ag "lisu o linisu"). (sa pamaeaybay) Pinaaging, pabaliskad o pinalisu ro kinaaeadyan ku pamisaea.
Kabaliskaran sa kinaanaran nga pasueundan sa pag-saeansan ku
manga bisaea sa pamisaea.

Anthropomorphism -- pag-salintawo (akon) -- Pag-salintawong dagway ku manga bukon it tawhanon nga manga pagkabutang,(kamana ku manga sapat ag manga bagay). Eabi eon gid ro paeatandaang Makagagahum o pag-salintawo ku manga Dyosnanon nga manga pagkabutang. Halimbawa : Sa Hindu nga pagpati, Dyosa nga ana ku elepanti ra ueo, katon hay kamana ku manga anghel, ,kataw, serena, shokoy, tikbalang agibp.

Apostrophe -- panambitan -- (Sa dula ag binaeaybayan) Ro pasakalyeng-pagtukoy sa owa o pinainu-inuhan eang nga tawo o pagka-butang ku manug-hambae. "O, luning-ning sa kakutumon ku kadueom, siin ka nakon usuyon?"

Authorial Intrusion -- eantarang-patungod (akon) -- (sa dula ag binaeaybayan) Ro pagtungod nga oaw't sabeag ku manugsaeay-say, sa anang manug-pamati o manugbasa.


Bibliomacy -- wali o pagwali -- Ro pagwali ag pag-panagna ku paaeabaton, suno sa manga baeaan nga manga kasueatan (bibliya).

Acknowledgment: Libtong, a poet from Numancia, Aklan

Iba't-Ibang Fishing Gears Sa Aklan--not required

Fishing Gears in Aklan

bakoe or taba--baklad--fish corral--a set trap or corral of bamboo mattings or chicken wire arranged to form chambers. It is designed as a guiding barrier with an inctricate system of successive enclosure, which make entrance easy, but exit difficult.


basnig—basnig--bag net--Originally, a Bisaya term for a conical or box-like bag net of sinamay or cotton webbing, which is operated from an outriggered sailing vessel as a huge net. It is used at night and fished with the aid of light

bityo/bangkaw--salapang--spears--an ordinary fish spear with a wooden or bamboo shaft and one or more barbed metal blades. It is generally used with the aide of light.

bintol—bintol--crablet net--a small-shallow, square, baited lift net for catching crabs. It is made of wide-meshed cotton netting mounted on bamboo crosspieces.

bubo—bubo--fish pots--baited fish pots of different shapes and sizes made of webbed bamboo splints or chicken wire.

dugmon—bumbon--fish shelter--a fish shelter made by tying r\or piling together bunches of twigs, bushes, branches of trees, shrubs, and anchoring these in a desired spot.

eaya—dala--cast net

boya--fish shelter

gango or arong--artificial reef

gigger--fishing gear to catch squid

hikog--panilo--snares

hudhod—sakag--push net

kawil—kawil--handline without a pole

kitang—kawil moderno--long line

kitang paanod—kitang paanod—drig\ft longline

kitid -- gill net

lansa-lansa—talakap--ring net

linge-- lift net

mansurya--trawl

paanod--drift net

pagawid-- longline

pahila—pahila o kitang--troll line

pailig—pangharang--barricade

palakad--push net

paeubog—palagiang kitang--set longline

palubog nga pantihan--set gill net

pamaril—panibat o pamaril--harpoons

pamonit—bingwit-- pole and line

panagkeob/panaklob—cover net

pangahig—pangahig—rakes and dredges

panggae--crab net

panggay-- fish pot

pangsibat—panibat--harpoons

panindaw--crab left net

pantihan--gill net

panyambo--troll line

patunton--handline

pusdak--mutiple handline

pukot-- gill net

purse seine—kubkob--purse seine

salakap—salakab--cover pot

salambaw—salambaw—lever net

saliwsiw --drive-in-net

sayod--drag net

sibot—panalok--scoop

sikpaw—panadiyok--dip net/scoop


tak-eob--see salakap

taksay--salap--drag seine

tapangan or bintahan--lift net

tigaanan--pole and line

urantay--encircling gill net
Ro




Source: Personal interview, Ernesto Cayetano, teacher 3, Numancia National School of fisheries, alvasan, Aklan, July 17, 2009

Mga Ibat-ibang Tanim--OK

abukado\abukado (Persea americana Mill.)--isang bungang kahoy na mula sa America na may bungang kinakain. Ang tanim na ito ay nakakaabot sa taas na 10 metros.
Manami kan-on ro abukado kapin pa gid kon butangan it gatas.
Masarap kainin ang abukado lalo na kung lagyan ito ng gatas.

adelpaa\adelpa (Nerium indicum)--isang uri ng tanim na tuwid at makinis na palumpong na isa at kalahati hanggang tatlong metro ang taas. Makitid ang dahong pahaba na may sampu hanggang 1.5 metro ang baba. Iba't-iang kulay ang bulaklak: puti, rosas, pula o dilaw.
Tinapas ni Lola ro gintanum nga adelpa ni Lolo.
Pinutol ni Lola ang tinanim na adelpa ni Lolo.

amarillo\amarillo (Tagetes erecta)--isang uri ng halamang -damong may maalingasaw na amoy; 0.3 hanggang 0.8 metro ang taas, tuwid, makinis, masanga at karaniwang inaalagaan upang ipampalamuti.
Owa kami ginapahampang ni Nanay sa may puno it amarillo.
Hindi kami pinalalaro ni Nanay sa puno ng amarillo.

amorseko\amorseko (Andropogon aciculatus)--Damong ligaw na karaniwang tumutubo sa kabukiran, may dahong makitid atmahaba at maliit na bungang kapag tuyo na ay kumakapit sa damit.
Abu nga maorseko ro nagsab-it sa saewae ko.
Maraming amorseko ang kumapit sa pantalon ko.

asueto\asuete (Bixa orellana Linn.)--isang tanim kung saan ang kanyang buto ay linalagay sa pagkain upang pumula ito. Ginagamit din ito sa paggawa ng butter. Ang pulang kulay nito ay tinatawag na bixin.
Kung magluto ng adobo ang tatay ko ay linalagyan niya ito ng aswete.
Kon mag-eaha si Tatay it adobo hay ginabutangan nana ra it aswete.

atis\atis (Anona squamosa)--ito ay isang tanim na dinala sa Pilipinas ng mga Espanyol. Ang bunga nito ay bilog at napasarap kainin kapag hinog. Linalagay din ito sa ice cream.
Kunta may atis nga owa it busoe.
Sana may atis na walang buto.

baeatong\munggo (Phaseolus aureus Roxb)--ito ay isang herb at ang buto nito ay nilulutong gulay. Ang buto nito ay maliliit at sagana sa protina. Ang kulay ng buto nito ay berde, mayroon ding dilaw.
Indi masyado magkaon it baeatong ay abu kara ra uric acid.
Huwag masyadong magkakain ng munggo dahil marami itong uric acid.

balete\balete--ito ay isang kahoy. Ang balat nito ay sakana sa tanin. Ang ugat at ang dahon nito kapag nilaga ay mabuting panglinis ng mga sugat, pwede rin daw itong gamot sa sakit sa liver. Maraming taong takot sa kahoy na ito dahil tinitirahan daw ito ng mga kapre.
May kapre kuno nga naga-estar sa balete.
May kapre raw na tumitira sa balete.

balinghoy\kasaba--kamoteng-kahoy; ang gamot nito ay linalaga at ginagawang pagkain
Gina-obra nga suman ro balinghoy.
Gina-obra nga suman ro balinghoy.
Ginagawang suman ang kasaba.

banaba\banaba (Banaba Lagerstoemia speciosa Lythraceae)---malaking punongkahoy, Ang dahon nito ay gamot sa bato o sa pantog, sa indi pag-ihi o balisawsaw.
Ro banaba hay buoeng sa bato sa kidney.
Ang banaba ay gamot sa bato sa kidney.

banabana\guyabano--isang punong kahoy na umaabot hanggang pitong metro ang taas. Ang bunga nito ay malaki, makatas, baku-bakong hugis-itlog, may tinik, at maasim-asim.
Maaslom ro bunga it banabana.
Maasim ang bunga ng guyabano.

bangkae\bangkal--isang punong kahoy na tumataas nang hanggang 25 metro at lumalaki ang katawan nang hanggang 50 sentimetro. Ang mga bulaklak ay dilaw at tumutubo na parang ulong bilog na siyang tinutubuan ng bungang malaman. Ang nilagang balat ay gamot sa mga sugat, sa ngipin.
Ro dahon it bangkae hay bueong sa regla.
Ang dahon ng bangkal ay gamot sa regla.

bawang\bawang--isang tanim na ginagamit sa pampalasa.
Ro bawang kuno hay kuntra sa aswang.
Ang bawang daw ay panlaban sa aswang.

bayawas\bayabas--isang bungang kahoy na ang bunga ay bilog, at kung hinog ay dilaw ag mabango.
Naghueat si Juan Tamad sa pagkahueog it bayawas.
Naghintay si Juan Tamad sa pagkakahulog ng bayabas.

bugnay\bignay (Antidesma bunius Linn)--isang punong kahoy na lumalaki mula apat hanggang sampung metro, may dahong taluhaba at makintab na ang dulo ay tulis at ang bunga ay kumpol-kumpol na tila duhat.
Pwedeng obrahon nga bino ro ro bugnay.
Pwedeng gawing alak ang bignay.

butong\kawayan--punong halaman na ang puno ay tumataas hanggang 25 metro at lumalaki ang katawan nang gahita, butas o hungkag ang loob, biyas-biyas ang katawan na mahahati ng mga buko na siyang sinusplingan ng maliliit na sanga o siit.
Sa Aklan owa it siit ro mga butong.
Sa Aklan walang tinik ang mga kawayan.

bunga\bunga--isang palma at ang bunga nito ay sangkap sa nganga.
Ang bunga raw ay isang lason.
Ro bunga kuno hay lason.

dalandan\dalandan/kahel (Citrus sinensis)--maliit na punongkahoy na matinik at may mga dahong parang nagkakadalawang hati na makitid ang puno ngunit malapad ang dulo
Bukon eang it Bitamina C ro mabuoe sa ana kara nga duga.
Hindi lang Bitamina C ang makukuha sa katas nito.

dalanghita\dalanghita--maliit na punongkahoy. ang dahon nito ay makinis, may kpagkataluhaba. Ang mga bulaklak ay puti, maiigsi ang tangkay at karaniwan ay isahan. Ang bunga ay lunti o nagiging manilaw-nilaw o maberde-berdeng-dilaw o kulay-dalandan at maluwag ang balat.
Ro dlanghita hay maaslom man pareho it simuyaw.
Ang dalanghita ay maasim din katulad ng kalamansi.

dapdap\dapdap--punongkahoy na nangungulag and dahon sa panahon ng pamumulaklak at tumataas nang hanggang 15 metro. Ang bulakalak ay may malalaki at mapupulang talulot.
Ingko ueo it manok ro bueak it dapdap.
Parang ulo ng manok ang bulaklak ng dapdap.

dita\dita--isang punong kahoy na makinis at tumataas nang mulaanim hanggang 20 metro. Mapait at malagatas ang katas nito na panlunas sa lagnat, pagtatae at disintirya.
Owa eon ako kakita it dita sa amon nga barangay.
Hindi na ako nakakita ng dita sa amng baangay.

durian\durian (Durio zibethinus Murr)--isang punongkahoy na tumataas nang hanggang 20 metro o higit pa. Ang bunga nito ay binabalutan ng ng matigas na balat na may matatalim at matitigas na tinik. ang laman it malabot, maputi-puti at masarap ngunit may masamang amoy.
Sa Banga nagatanum sanda it durian.
Sa Banga nagtatanim sila ng duiran.

eangka\langka (Artocarpus heterophyllus Lam)--nangka, malaking prutas na malalaki ang maraming buto. Umaabot ng 8-15 metro ang taas ng p[unong-kahoy na ito. Ang bunga nito ay umaabot ng 50 kilo.
Mahumot ro eutong eanga.
Mabango ang hinog na nangka.

eukalipto\eukalipto--punongkahoy na tumataas nang hanggang 15 metro o higit pa na ang balat ay abuhin at natatanggal sa maninipis na piraso. Ang langis nito ay mabisang panlunas.
Ginabueong ro dahon it eucalyptus sa ubo.
Gamot sa ubo ang dahon ng eucalyptus.

eunga\linga--isang tuwid, taunan at mabulong halamangdamo na tumataas ng hanggang 80 sentimetro. Ang bunga nito ay nakukunan ng langis at naisasangag upang ibudbod sa iba't-ibang uri ng kakanin.
Ginabubod ro eunga sa turon nga saging.
Binububod ang linga sa turon na saging.

gaeang\balimbing (Averrhoa carambola Linn.)--isang uring punongkahoy na ang bunga ay nagtataglay ng limang patriyanggutong gilid.
May maaslum ag may matam-is nga baeang.
May maasim at may matamis na balingbing.

gugo\gugo--isang uri ng halaman na baging na may malakahoy na katawan. Ang upak ng puno nito ay ginagawang panlinis ng buhok.
Ginabanyos ro panit it gogo sa buhok agod maghining ra.
Pinapahid ang balat ng gogo sa buhok upang kuminang ito.

gratilis\datilis (Mutingia calabura Tiliaceae)--isang punong-kahoy na maliliit ang dahon at namumunga ng kasinglaki ng daliri. Kinakain ito kapag hinog na.
Owa't nagakaon it gratilis sa Aklan.
Walang kumakain ng datilis sa Aklan.

gulasiman\kolasiman o golasiman (Portulaca oleracea Linn)--damo na ang katawan, mga sanga pati na dahon ay mapipintog, bahagya nang sa lupa at halos pagapang na kumakalat sa kinatutubuan; mabuting ipakain sa baboy. Pero ginagamit din daw ito na pampalamig sa lagnat.
Ginabahog ro gulasiman sa mga boboy.
Pinapakain ang gulasiman sa mga boboy.

gutaw\gabi (Colocasia esculenta (Linn)--isang uri ng halaman na ang dahon ay malapad. Ang tangkay, dahon, at ang laman nito ay ginugulay. Ang mainit na laman nito ay linalagay sa lugar na may rayuma.
Manami payukan ro dahon it gutaw.
Masarap gataan ang dahon ng gabi.

hagonoi\hagonoi (Wedelia biflora (Linn)--ang baging na ito ay tumutubo ito malapit sa ilog at sa mga dalampasigan. Umaakyat itong tanim sa mga puno. Umaabot ang haba nito hanggang 6 - 8 sentemetro. Ang dahon nito ay ginagamit na panghugas ng ulcer; ang katas ng dahon nito ay hinahaluan ng gatas ng baka at pinapainum sa bagong nanganak na ina. Gamot din daw ito sa malaria.
Bueong kuno sa katoe ro pinabukaeang dahon it hagonoi.
Gamot daw sa kati ang pinakuluang dahon ng hagonoi.

aeanghilan\ilang-ilang/ilang-ilang--Halos kasinghaba ng dahon ng kape ang haba ng dahon ng ilang-ilang, at halos kasingtaas din ang puno nito sa kape. Ang bulaklak nito ay mabango at ginagawang lei o buke para sa mga panauhin.
Abung puno it ilang-ilang sa Laguna.
Maraming punong ilang-ilang sa Laguna.

madre de kape\ipil-ipil (leucaena glauca (Linn) Benth--Ang punong kahoy na ito ay makikita halos sa lhat ng lugar sa Pilipinas. Ito ay galing sa Tropical America. Ito ay umaabot mula 2 -6 metro ang taas. Ang dahon nito ay compounded o maliit na umaabot sa 15-25 sentimetro. Madalas ginagamit ito na panggatong. Sa ibang lugar sa Pilipinas, ang mga buto nito ay ginagawang kape. ang dahon nito ay pwedeng ipakain sa kambing at baka, ngunit masama sa kabayo.
Matibay nga poste ro madre de kape.
Matibay na poste ang ipil-ipil.

kadyos\gablos o kadios (Cajanus cajan (Linn) Millsp.--Ang tanim na ito ay mula sa Malaya. Ang tanim na ito hay masanga, mabalahibo, at tuwid, at umaabot ng 1 - 2 metro ang taas. Ang buto nito at ang talbos ay ginugulay. subalit sa Aklan ang buto lang ang kinakain, madalas may halong baboy at langka. Ang dinurog na buto nito ay ginagamit sa namamagang parti ng katawan.
Paborito it mga Ilonggo ro kadyos. Paborito ng nga Ilonggo ang kadyos.

cacao\cacao ( Theobroma cacao Linn)--ang tanim na ito ay tumutubo sa mababang lugar ng Pilipinas. At ito ay nagmula sa Mexico. Ito ay may taas na 3 - 5 metro. ang mga dahon ay oblong at umaabot sa 15 - 4 sentimetro. Ang buto nito ay ginagawang cacao, tsukolet, at butter. Ang langis ng cacao ay mabuti raw na lunas sa may high blood pressure.
Gina-obra nga kokwa ro busoe it kakaw.
Ginagawang kokwa ang buto ng kakaw.

kalachuchi\kalatsutsi (Plumiera acuminata Air)--Ang tanim na ito ay tinatamin para gawing palamuti, lalo na ang knayang bulaklak. May dalawang kulay ang bulaklak nito: puti at rosas. Ang taas ng tanim nito ay umaabot sa 3 - 7 metro at may liku-likong puno. ang tanim na ito ay dinala dito ng mga Katsila, at ngayon ay makikita na lahat halos ng lugar sa Pilipinas.
Kon Flores de Mayo ginakuhit ro bueak it kalachuchi it mga unga agod daehon sa simbahan.
Kung flores de Mayo sinusungkit ng mga bata ang bulaklak ng kalatsutsi upang dalhin sa simbahan.

kamatis\kamatis (Lycopersicum esculentum Mill.)--Ang bunga ng tanim na ito ay ginagamit sa pangluluto at ginagawa ring ketsap. Ang taas ng tanim nito ay umaabot sa 0.5 - 2 metro. ang mga dahon nito ay pinate, oblong-avate. Ang bunga ng
Abu nga Bitamina C rp kamatis.
Maraming Bitaminang C ang kamatis.

kamantsile\kamanchile ((Pithellobium (Roxb.)--Ang tanim na ito ay may taas na 5-18 metro na may tinik. Ang balat ng puno nito ay ginagawang pangtina sa mga lamat at sa mga balat ng baka.
Sa Aklan, owa it gakaon it bunga it kamantsile.
Sa Aklan, walang kumakain ng bunga ng kamantsile.

iba\kamias--ito ay isang punong kahoy na ang bunga ay kulay berde at kung hinog na ay kulay dilaw at halos kasinglaki ng hinlalaking daliri ng tao at napakaasim. Ang bunga nito ay nilalagas sa sinigang at ginagamit din sa pagtanggal ng ng mga mantsa sa puting damit. Ang kahoy na ito ay nagmula sa India.
Ra uyahon ni Annabelle ay pareho kaaslum it iba.
Ang mukha ni Annabelle ay kasing-asim ng kamias.

kamote\kamote--(Ipomea batatas (Linn) Poir--Ang halaman na ito ay galing sa Mexico. Ang talbos nito ay mayaman sa Calcium at phosphorus. ginugulay at ang laman nama ay linalaga upang kainin.Ang laman nito ay mayaman sa carbohydrate, Bitamina A, B, C, at G.
May carotene kuno ro dueaw nga kamote.
May carotene daw ang dilaw na kamote.

kapayas\kapaya (Carica papaya L.)--ito ay higanteng halaman na umaabot ng 10 metro at makikita halos sa laht ng sulok ng Pilipinas. Karamihan sa mga papaya ay walang sanga. Berde ang bunga nito ngunit nagiging dilaw kapag naluto na. Ang bunga nito ay ginugulay at kung hinog naman ay kinakain.
Maisot eang ro kapayas nga native pero matam-is.
Maliit lang ang kapayang native ngunit napakatamis.

kape\kape (Coffea arabica Linn.)--Ang tnim na ito ay dinala sa Pilipinas ng mga Kastila. Ang taas ng kahoy na ito ay umaabot s 3 - 5 metro. Ang bulaklak nito ay puti. Ang bilog na bunga nito ay berde at kapag nahinog na ay nagiging pula.
Manami imnon ro kapeng barako.
Masarap inumin ang kapeng barako.

karot\karot--ito ay halamang-ugat na ang bunga ay mahaba atkulay-kahel. Ang ugat nito ay ginugulay o kinakain nang hilaw.
Ro karot sa Aklan hay halin sa Baguio.
Ang karot sa Aklan ay galing sa Baguio.

kasoy\kasuy (Anacardium occidentale Linn.)--Ang kahoy na ito ay nakikita sa maraming lugar sa Pilipinas. Ang bunga nito ay parang bunga ng mansana, bilog, na kung hinog ay mapakla. May buto ito na hugis mani ag kapag ihawin sa baka ay masarap kainin ang laman.
Sa Guimaras abu ro nagatanum it kasoy.
Sa Guimaras maraming nagtatanim ng kasoy,

katueanga\gumamela--(Hibiscus rosasinensis Linn)--ang tanim na ito ay pangpalamuti at pangbakod dahil sa masanga at madahong katawan. Dati tanging pula ang kulay ng bulaklak ng gumamela, ngunit ngayon may mayroon nang dilaw, pula,at rosas.
Indi ko eon mahuyap ro mga barayti it katueanga.
Hindi ko na mabilang ang barayti ng gumamela.

katumbae\sili (Capsicum annuum Linn.)--Ito ay isang halamang ang bunga ay maanghang at tinatawag din ng ganito. Ang dahon nito ay ginugulay din.
Ginaeamhay ro dahon it katumbae sa linaga nga manok.
Ang dahon ng sili ay ginugulay sa linagang manok.

katurai\katurai --halamang tumataas mula lima hanggang 12 metro. Mapuputi ang mga bulaklak at pito hanggang siyam na sentimetro ang haba.
Ginahimo nga salad ro bueak it katurai.
Ginagawang salad ang bulaklak ng katurae.

kintsay\kintsay---
Ginahaeugay ro kinsay sa batchoy.
Hinahalo ang kinsay sa batchoy.

kogon\kogon (Imperata cylindrica (Linn) Beauv. var. Koenigh (Retz)Benth.)--Ang damong ito ay laganap sa mga kaparangan; may mahabang dahon na karaniwang ginagamit sa pambubong ng bahay sa mga lalawigan.
Abu nga ginasip-on kon magbueak ro mga kogon.
Maraming sinisipon kapag namulaklak ang mga kogon.

kulitis\kulitis (Amaranthus spinosus Linn.)--halamang nakakahawig ng uray ngunit walang tinik at may kalambutan nang bahagya at madahon. Ang murang talbos ay ginugulay.
Masustansiya ag barato ro tanum nga kulitis.
Masustansiya at musra ang halamang kulitis.

kondol\kondol (Benincasa hispida (Thunb.) Cogn.)--Isang halamang baging na kauri ng upo at kalabasa na ang bunga ay ginagawang minatamis.
Owa ako it hilig magkaon it kondol
Wala akong hilig kumain ng kondol

labanos\labanos (Raphanus sativus Linn)--Ang gulay na ito ay tumutubo halos sa lahat na lugar ng Pilipinas. The gamot nito ay malaman, at maanghang. Ang dahon ay mabalahibo. Ang laman nito ay ginakain ng hilaw. And dahon din nito ay kinakain ng hilaw o linuluto.
Mas barato ro labanos kon tig-ilinit ku sa tig-ueoean.
Kung tag-araw mas mura ang labanos kaysa kung tag-ulan.

lansones\lansones (Lansium domesticum)--punongkahoy na tumataas nang hanggang 15 metro. Ang bunga nito ay mabulo, maliliit, dilaw at biluhaba, murang dilaw ang kulay at may lamang nahahati humigit-kumulang sa limang bahagi. Maaring may buto na nababalot ng lamang maputi, makatas, malinamnam o maasim at nanganganinganinag.
Sangkire ro bunga it lansones sa Aklan bangod sa Bagyo Frank.Raphanus sativus Linn.
Kakaunti ang bunga ng lansones sa Aklan dahil sa Bagyo Frank.

rekado/rekado--panghalong sangkap na idinaragdag sa mga lutuing pagkain para sumarap.
Naganami ro mga adobong manok bangod ginabutangan it laurel.
Sumasarap ang mga adobong manok dahil linalagyan ng laurel.

lagundi\lagundi(Vitex negundo Linn)--isang uri ng tanim na palumpong at masanga at gamot sa ubo.
Mabakae eon makaron ro mga tabletas nga lagundi sa mga boteka.
Mabibili na ngayon ang tabletas na lagundi sa mga boteka.

simuyaw\kalamansi(Citrus microcarpa Bunge)--isang uri ng sitrus na maasim ang bunga na kasinglaki ng hulen.
Ginabutang sa bino ro duga it simuyaw.
Linalagay sa alak ang katas ng kalamnsi.

tangkong\kangkong (Ipomoea aquatica Forak)--isang tanim na tumutubo sa tubig at ginugulay.
Gabuoe kami it tnagkong sa sapa.
Kumukuha kami ng kangkong sa sapa.

Mga Katawagan Tungkol Sa Patay

aguniyas
Namatay si Lola Juana amo ron nga may aguniyas.

bangkay\bangkay
Ang bangkay ni Henry hay ginhamyang sa simbahan.

banhaw\muling pagkabuhay
Si Hesu Kristo hay nagbanhaw pagkataliwan it tatlong adlaw.
Si Hesu Kristo ay muling nabuhay pagkaraan ng tatlong araw.

benditahan\basbasan
Ro patay hay ginabinditahan it pare bag-o iebong.
Ang patay ay binabasbasan ng pare bago ito linilibing.

belasyon\padasal
Samtang una pa ro bangkay sa baeay hay may belasyon.
Habang nariyan pa ang bangkay sa bahay ay may padasal.

burdon\burdon (isang laro kung may patay)
Naghampang kami it burdon kabii sa baeay nila Lola Juana.
Naglaro kami kagabi ng burdon sa baeay nanday Lola Juana.
dalamhati

embalsamo\embalsamo
Ro mga Muslim hay owa gabalsamo ku andang bangkay.
Ang mga Muslim ay hindi nagbabalsamo ng kanilang bangkay.

embalsamador\embalsamador
Si Pedro nga amigo ko hay sangka embalsamador.
Si Pedro na kaibigan ko ay isang embalsamador.

espirito\espireto

eubong

eubonganan\puntod

eueobngan/hukay o libingan

eulogiya

gaba\karma

goso\malungkot na tula

hagulgol\wawaw

hikug\pagbinti

himumugto

kabaong\ataol

kaeag\kaluluwa

kaekaeon\hkayin

kamangeaw\dalamhati

karo sa patay\karo ng patay

katapusan\katapusan ng pagdadasal (9th day)

kumplianyo

lamay

lapida\lapida

last sacrament

luto\magluluksa

luwa\luwa

magkalisod\maulila

mahjong\mahjong
Kon may patay hay abu ro nagahampang it mahjong.
Kung may patay maraming tao ang nagmamajong.

monumento\bantayog
Ro monumento si Rizal hay makita sa plasa.
Makikita ang bantayog ni Rizal sa plasa.

mortal\mortal
Ro mga tawo hay mortal.
Ang mga tao ay mortal.


morgi\morge
Gindiretso ro bangkay ni Juan sa morgi.
Tinuloy ang bangkay ni Juan sa morge.


mueto/multo
Ro mueto ni Juana ay nakita ko.
Ang multo ni Juana ay nakita ko.


pag-eubong\paglibing
Pag-eubong ni Pedro abu ro nagkumpanyar.
Nang ilibing si Pedro ay maraming nagsipaglibing.

luto\pagluluksa
Ro mga miyembro it pamilya nga namatayan hay nagaluto.
Ang miyembro it ng pamilya na namatayan ay nagluluksa.

pangadi/dalangin
May pangadi sa baeay ni Juan hindunang gabii.
May padasal sa bahay ni Juan mamayang gabi.

pangsiyam--pang siyam na araw ng dasal sa patay.
Nagapriparar it pagkaon sa pangsiyam.
Naghahanda ng maraming pagkain sa pagsiyam.

pantiyon\mausolero
Ro pantiyon it mga manggaranon hay pareho it mansiyon.
Ang mausolero ng mga mamayaman ay parang mansiyon.

patay\patay
Ginhamyang ro patay sa simbahan.
Nakalatay ang bangkay sa simbahan.

patnog\walang katumbas na salita sa Filipino--pangatlong araw mula nang mamatay
Kon may patnog, may handaan.
Kung may patnopg, may handaan.

prosisyon\prosisyon
Ro prosisyon sa pag-eubong ni Cory hay sobra sangka kilometro.
Ang prosisyon sa paglibing ni Cory ay higit isang kilometro.


punerarya\punerarya
Ro punenarya Sumo ro naghatod sa sementeryo sa bangkay ni Lola.
Ang punenaryo Sumo ang naghatid sa bangkay ni Lola sa libingan.

purgatoryo\purgatoryo
Ro mga unga kuno nga namatay hay gaagto sa purgatoryo.
Ang mga batang namatay ay pumupunta raw sa purgatory.


sementeryo\libingan
Puno eon makaron ro sementeryo tawo ay Pista it Patay.
Puno na ngayon ng tao ang libingan dahil Pista ng Mga Patay.

tika\huling hininiga
Hakita ko nga nagtika si Nanay bag-o imaw mamatay.
Nakita ko ang huling paghinga ni Nanay bago siya namatay.

tong-it\tong-it
Katuead ku hampang nga tumbo, uso man ro hampang nga tong-it.
Katulad ng tumbo, uso ring ang larong tong-it.

tumbo\tumbo (isang laro kung may patay)
Uso ro hampang nga tumbo sa baeay nga may patay.
Uso ang larong tumbo sa bahay ng may patay.